در دوران آشوب پساصفوی تهماسب دوم درگیر خوش‌گذرانی است در حالی‌که نادر قلی افشار با تدبیر و قدرت مسیر ایران را تغییر می‌دهد. ‘گنج‌های کلات’ روایتی است از سقوط خیانت و بازسازی با نگاهی به نقش استعمارگران در این تحولات.
خلاصه فصل 1 کتاب گنج های کلات : سقوط صفویه و سلطنت شاه طهماسب دوم
این فصل به بررسی وقایع منجر به سقوط سلسله صفویه و به قدرت رسیدن شاه طهماسب دوم می‌پردازد. با حمله افغان‌ها به اصفهان و تسلیم شاه سلطان حسین طهماسب میرزا پسر وی به قزوین گریخت و خود را شاه اعلام کرد. در این دوره ایران دچار هرج‌ومرج شد و طهماسب دوم تلاش کرد با جلب حمایت نیروهای محلی و قزلباشان سلطنت خود را تثبیت کند. او با نادر قلی بیگ (نادرشاه آینده) متحد شد تا با تهدیدات داخلی و خارجی مقابله کند. با این حال پس از شکست در جنگ با عثمانی و امضای قرارداد صلح نامناسب نادرشاه او را از سلطنت خلع و پسر خردسالش شاه عباس سوم را به جانشینی منصوب کرد. نهایتاً طهماسب دوم در تبعید به دستور رضاقلی میرزا پسر نادرشاه به قتل رسید.
نکات کلیدی فصل 1کتاب گنج های کلات:
- سقوط سلسله صفویه
- به قدرت رسیدن شاه طهماسب دوم
- حمله افغان‌ها به اصفهان
- اتحاد طهماسب دوم با نادر قلی بیگ
- خلع طهماسب دوم توسط نادرشاه
خلاصه فصل 2 کتاب گنج های کلات : تسخیر اصفهان توسط افغان‌ها
این فصل به بررسی سقوط اصفهان در پی محاصره شش‌ماهه این شهر توسط نیروهای افغان به رهبری محمود هوتکی می‌پردازد. پس از شورش افغان‌ها و پیروزی در نبرد گلون‌آباد سپاهیان هوتکیان به سمت اصفهان پایتخت ایران صفوی حرکت کردند. شاه سلطان حسین سپاهی گردآوری کرد اما این سپاه نتوانست از پیشروی افغان‌ها جلوگیری کند و راه برای محاصرهٔ اصفهان باز شد. در طول محاصره شرایط زندگی در شهر به شدت وخیم شد؛ کمبود غذا و منابع حیاتی باعث شد مردم به خوردن گوشت حیوانات و حتی هموطنان خود روی آورند. جنازه‌های زیادی در شهر انباشته شده بود و دفن آن‌ها بسیار دشوار شده بود. در این شرایط دربار صفوی تلاش کرد با انتخاب ولیعهدی از میان پسران شاه امیدی برای شکستن محاصره ایجاد کند اما این تلاش‌ها بی‌نتیجه ماند. در نهایت شاه سلطان حسین تصمیم گرفت از سلطنت کناره‌گیری کند و تاج شاهی را به محمود هوتکی واگذار کرد. محمود افغان در پانزدهم محرم وارد اصفهان شد و در کاخ چهل‌ستون ضیافتی برگزار کرد و با دختر سلطان حسین ازدواج نمود. او همچنین دختر دیگری از شاه را نزد برادرش در قندهار فرستاد و با خواهر شاه نیز ازدواج کرد. بدین ترتیب شهر اصفهان به آن باشکوهی در برابر محمود افغان سر تسلیم فرود آورد.
نکات کلیدی فصل 2کتاب گنج های کلات:
- سقوط اصفهان به دست افغان‌ها
- محاصره شش‌ماهه اصفهان توسط محمود هوتکی
- وخامت شرایط زندگی در اصفهان
- کناره‌گیری شاه سلطان حسین از سلطنت
- ورود محمود افغان به اصفهان
خلاصه فصل 3 کتاب گنج های کلات : جنگ با حکومت عثمانی
این فصل به بررسی درگیری‌های نظامی میان ایران و امپراتوری عثمانی در دوران پس از سقوط صفویه می‌پردازد. با تضعیف حکومت مرکزی ایران عثمانی‌ها فرصت را مغتنم شمرده و به بخش‌های غربی کشور حمله‌ور شدند. شاه طهماسب دوم برای مقابله با این تهدید به متحدان محلی و فرماندهان نظامی متوسل شد. در این میان نادر قلی بیگ (نادرشاه آینده) به عنوان فرمانده‌ای برجسته ظهور کرد و نقش کلیدی در بازپس‌گیری مناطق اشغالی ایفا نمود. او با بهره‌گیری از تاکتیک‌های نوین نظامی و سازماندهی مجدد ارتش موفق شد در چندین نبرد مهم از جمله نبردهای آق‌دربند و باغ‌آورد نیروهای عثمانی را شکست دهد و کنترل مناطق از دست‌رفته را بازپس گیرد. این پیروزی‌ها نه تنها موجب تقویت جایگاه نادر قلی بیگ در ساختار قدرت ایران شد بلکه زمینه‌ساز تأسیس سلسله افشاریه توسط وی گردید. فصل با تأکید بر نقش نادر در مقابله با تهدیدات خارجی و بازسازی اقتدار ملی به پایان می‌رسد.
نکات کلیدی فصل 3کتاب گنج های کلات:
- درگیری‌های ایران و امپراتوری عثمانی
- ظهور نادر قلی بیگ به عنوان فرمانده
- پیروزی‌های نادر قلی بیگ در نبردهای آق‌دربند و باغ‌آورد
- تقویت جایگاه نادر قلی بیگ در ساختار قدرت
- زمینه‌سازی برای تأسیس سلسله افشاریه
خلاصه فصل 4 کتاب گنج های کلات : ظهور نادر قلی بیگ و آغاز افشاریه
این فصل به بررسی ظهور نادر قلی بیگ و تأسیس سلسله افشاریه می‌پردازد. در پی ضعف حکومت مرکزی و تهدیدات خارجی نادر قلی بیگ از ایل افشار به عنوان فرمانده‌ای برجسته ظهور کرد. او با بهره‌گیری از تاکتیک‌های نوین نظامی و سازماندهی مجدد ارتش موفق شد در چندین نبرد مهم از جمله نبردهای آق‌دربند و باغ‌آورد نیروهای دشمن را شکست دهد و کنترل مناطق از دست‌رفته را بازپس گیرد. این پیروزی‌ها نه تنها موجب تقویت جایگاه نادر قلی بیگ در ساختار قدرت ایران شد بلکه زمینه‌ساز تأسیس سلسله افشاریه توسط وی گردید. فصل با تأکید بر نقش نادر د
ر مقابله با تهدیدات خارجی و بازسازی اقتدار ملی به پایان می‌رسد.
نکات کلیدی فصل 4کتاب گنج های کلات:
- ظهور نادر قلی بیگ
- تأسیس سلسله افشاریه
- استفاده از تاکتیک‌های نوین نظامی
- پیروزی در نبردهای آق‌دربند و باغ‌آورد
- بازسازی اقتدار ملی
خلاصه فصل 5 کتاب گنج های کلات : تلاش‌های نادرشاه برای بازپس‌گیری سرزمین‌های اشغالی
این فصل به بررسی اقدامات نظامی و سیاسی نادرشاه افشار در راستای بازپس‌گیری سرزمین‌های اشغالی ایران می‌پردازد. با تضعیف حکومت مرکزی و اشغال بخش‌هایی از کشور توسط نیروهای خارجی نادرشاه با بهره‌گیری از توان نظامی خود موفق به بازپس‌گیری مناطق اشغالی شد. او با سازماندهی مجدد ارتش و استفاده از تاکتیک‌های نوین در چندین نبرد مهم از جمله نبردهای آق‌دربند و باغ‌آورد نیروهای دشمن را شکست داد و کنترل مناطق از دست‌رفته را بازپس گرفت. این پیروزی‌ها نه تنها موجب تقویت جایگاه نادرشاه در ساختار قدرت ایران شد بلکه زمینه‌ساز تأسیس سلسله افشاریه توسط وی گردید. فصل با تأکید بر نقش نادرشاه در مقابله با تهدیدات خارجی و بازسازی اقتدار ملی به پایان می‌رسد.
نکات کلیدی فصل 5کتاب گنج های کلات:
- اقدامات نظامی و سیاسی نادرشاه
- بازپس‌گیری سرزمین‌های اشغالی
- سازماندهی مجدد ارتش
- استفاده از تاکتیک‌های نوین
- مقابله با تهدیدات خارجی
خلاصه فصل 6 کتاب گنج های کلات : نقش کریم‌خان زند در تثبیت حکومت
این فصل به بررسی اقدامات کریم‌خان زند در جهت تثبیت حکومت پس از دوره‌ای از آشفتگی سیاسی و اجتماعی در ایران می‌پردازد. پس از مرگ نادرشاه افشار و فروپاشی نظم سیاسی کشور کریم‌خان زند با بهره‌گیری از توانمندی‌های نظامی و سیاسی خود موفق شد بخش‌های وسیعی از ایران را تحت کنترل درآورد و امنیت را به مناطق مختلف بازگرداند. او با اتخاذ عنوان «وکیل‌الرعایا» به جای پادشاه سعی در جلب حمایت عمومی و کاهش تنش‌های سیاسی داشت. کریم‌خان با انتخاب شیراز به عنوان پایتخت اقدام به بازسازی و توسعه این شهر کرد و بناهای مهمی مانند ارگ کریم‌خانی بازار وکیل و مسجد وکیل را احداث نمود که نقش مهمی در رونق اقتصادی و فرهنگی منطقه ایفا کردند. در حوزه سیاست خارجی کریم‌خان با اتخاذ رویکردی مسالمت‌آمیز از درگیری‌های بی‌مورد با همسایگان پرهیز کرد و تمرکز خود را بر بهبود وضعیت داخلی کشور معطوف نمود. اقدامات او در زمینه اصلاحات اداری کاهش مالیات‌ها و حمایت از کشاورزی و تجارت موجب بهبود معیشت مردم و افزایش رضایت عمومی گردید. این فصل با تأکید بر نقش کریم‌خان زند در بازسازی ساختار حکومتی و ایجاد ثبات سیاسی و اجتماعی در ایران به پایان می‌رسد.
نکات کلیدی فصل 6کتاب گنج های کلات:
- اقدامات کریم‌خان زند در تثبیت حکومت
- اتخاذ عنوان «وکیل‌الرعایا»
- انتخاب شیراز به عنوان پایتخت
- رویکرد مسالمت‌آمیز در سیاست خارجی
- اصلاحات اداری و اقتصادی
خلاصه فصل 7 کتاب گنج های کلات : ماجرای میرمهنا و مقابله با استعمارگران
این فصل به بررسی زندگی و مبارزات میرمهنا بندرریگی یکی از فرماندهان برجسته جنوب ایران در قرن دوازدهم هجری می‌پردازد. میرمهنا در سال ۱۱۱۴ خورشیدی در بندر ریگ واقع در استان بوشهر متولد شد. پدر او میرناصر حاکم بندر ریگ و جزیره خارک بود و در واپسین سال‌های حکومت نادرشاه افشار نقش مهمی در منطقه ایفا می‌کرد. با مرگ نادرشاه و آغاز دوره‌ای از هرج‌ومرج در ایران میرمهنا با بهره‌گیری از شرایط موجود به قدرت رسید و حاکمیت بندر ریگ را به دست گرفت. او با اتخاذ سیاستی مستقل به مقابله با نیروهای استعمارگر هلندی و انگلیسی در خلیج فارس پرداخت. میرمهنا حضور بیگانگان را عامل فقر و ناامنی مردم می‌دانست و تصمیم گرفت بر راه‌های بازرگانی دریایی و زمینی تسلط یابد. در سال ۱۷۶۶ میلادی میرمهنا با حمله به قلعه موسلستاین در جزیره خارک که تحت کنترل هلندی‌ها بود موفق شد این پایگاه استعماری را تصرف کرده و نیروهای هلندی را از جزیره بیرون براند. این اقدام موجب شد تا هلندی‌ها و سایر قدرت‌های استعماری از جمله انگلیسی‌ها و پرتغالی‌ها از حضور خود در خلیج فارس احساس ناامنی کنند و درخواست کمک از دولت‌های مرکزی خود نمایند. میرمهنا به مدت ۱۵ سال به عنوان قدرتی بلامنازع در خلیج فارس حاکمیت کرد و با اقدامات نظامی مقتدرانه امنیت منطقه را به چالش کشید. او با استفاده از ناوگان دریایی مجهز مسیرهای بازرگانی و کاروان‌های تجاری در مناطق ساحلی را مورد حمله قرار می‌داد. این اقدامات موجب شد تا کمپانی‌های خارجی ترجیح دهند منطقه را ترک کرده و مکان امن‌تری برای تجارت انتخاب کنند. در نهایت میرمهنا در سال ۱۱۸۲ هجری قمری به شهادت رسید. فصل با تأکید بر نقش برجسته میرمهنا در مقابله با استعمارگران و تلاش‌های او برای حفظ استقلال و تمامیت ارضی ایران به پایان می‌رسد.
نکات کلیدی فصل 7کتاب گنج های کلات:
- زندگی و مبارزات میرمهنا بندرریگی
- مقابله با نیروهای استعمارگر هلندی و انگلیسی
- حمله به قلعه موسلستاین در جزیره خارک
- حاکمیت ۱۵ ساله میرمهنا در خلیج فارس
- تلاش برای حفظ استقلال و تمامیت ارضی ایران
خلاصه فصل 8 کتاب گنج های کلات : قتل جان التون و پیامدهای آن در گیلان
این فصل به بررسی ماجرای قتل جان التون دریانورد و تاجر انگلیسی و پیامدهای آن در منطقه گیلان می‌پردازد. جان التون که در دوره نادرشاه افشار به ایران آمده بود به عنوان مشاور نظامی و سازنده کشتی‌های جنگی در خدمت دولت ایران قرار گرفت. او با ساخت کشتی‌های مدرن در بندر انزلی نقش مهمی در تقویت نیروی دریایی ایران ایفا کرد. با مرگ نادرشاه و آغاز دوره‌ای از هرج‌ومرج در ایران جان التون به فعالیت‌های تجاری خود در گیلان ادامه داد. حضور او و دیگر تجار خارجی در منطقه موجب نارضایتی برخی از نیروهای محلی و رقبا شد. در این میان رقابت‌های تجاری و سیاسی به ویژه با تجار روس و انگلیسی تنش‌هایی را در منطقه ایجاد کرد. در نهایت جان التون در سال ۱۷۵۱ میلادی در بندر انزلی به قتل رسید. این واقعه واکنش‌های شدیدی از سوی دولت‌های خارجی به دنبال داشت و روابط ایران با کشورهای اروپایی به ویژه انگلیس و روسیه تحت تأثیر قرار گرفت. قتل جان التون نقطه عطفی در تاریخ روابط خارجی ایران در قرن هجدهم محسوب می‌شود و نشان‌دهنده پیچیدگی تعاملات سیاسی و تجاری در آن دوره است.
نکات کلیدی فصل 8کتاب گنج های کلات:
- قتل جان التون دریانورد و تاجر انگلیسی
- نقش جان التون در تقویت نیروی دریایی ایران
- رقابت‌های تجاری و سیاسی در گیلان
- واکنش‌های دولت‌های خارجی به قتل جان التون
- تأثیر قتل جان التون بر روابط خارجی ایران
درباره نویسنده کتاب گنج های کلات :مهدی میرکیایی
مهدی میرکیایی نویسنده و پژوهشگر تاریخ متولد ۱۳۵۲ در تهران است. او دارای دکترای تاریخ ایران پس از اسلام و عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی می‌باشد. میرکیایی با تألیف بیش از ۴۴ کتاب در حوزه‌های رمان داستان کوتاه و تاریخ معاصر به‌ویژه با مجموعه پانزده‌جلدی «سرگذشت استعمار» شناخته می‌شود. در جلد دهم این مجموعه با عنوان «گنج‌های کلات» میرکیایی به بررسی دوران پس از صفویه سلطنت شاه‌طهماسب دوم تسخیر اصفهان توسط افغان‌ها و درگیری با حکومت عثمانی می‌پردازد. او همچنین به موضوعاتی مانند قتل جان التون تاجر و دریانورد انگلیسی در گیلان پرداخته است. میرکیایی با نثری روان و مستند تاریخ را برای نوجوانان و علاقه‌مندان به تاریخ ایران و استعمارگران جهانی روایت می‌کند.
نکات کلیدی درباره نویسنده:
- مهدی میرکیایی نویسنده و پژوهشگر تاریخ
- مجموعه پانزده جلدی “سرگذشت استعمار”
- نثر روان و مستند
- روایت تاریخ برای نوجوانان و علاقه مندان به تاریخ ایران و استعمارگران جهانی
کتاب های مشابه : کتاب گنج های کلات
- سفر به آن سوی دریاها: جلد اول از مجموعهٔ «سرگذشت استعمار» نوشتهٔ مهدی میرکیایی که به بررسی آغاز نفوذ استعمار در کشورهای مختلف می‌پردازد.
- گرگ‌ها با چشم باز می‌خوابند: جلد دوم از مجموعهٔ «سرگذشت استعمار» که به روایت داستانی از نفوذ استعمار در ایران می‌پردازد.
- شکار انسان: جلد سوم از مجموعهٔ «سرگذشت استعمار» که به بررسی تأثیرات استعمار بر جوامع انسانی می‌پردازد.
- فاخته‌ها لانه ندارند: جلد ششم از مجموعهٔ «سرگذشت استعمار» که به روایت داستانی از مقاومت مردم در برابر استعمارگران می‌پردازد.
- افطار در کلیسا: جلد نهم از مجموعهٔ «سرگذشت استعمار» که به بررسی تعاملات فرهنگی و مذهبی در دوران استعمار می‌پردازد.
- بازی بزرگ: جلد دوازدهم از مجموعهٔ «سرگذشت استعمار» که به رقابت‌های استعماری قدرت‌های بزرگ در ایران می‌پردازد.
- ماجرا هنوز تمام نشده: جلد سیزدهم از مجموعهٔ «سرگذشت استعمار» که به بررسی پیامدهای استعمار در دوران معاصر می‌پردازد.
- ملکه تهی‌دست: جلد پانزدهم از مجموعهٔ «سرگذشت استعمار» که به روایت داستانی از تأثیرات استعمار بر زندگی زنان می‌پردازد.
- صلیب خونین: کتابی از مهدی میرکیایی که به بررسی نقش مذهب در دوران استعمار می‌پردازد.
- راهپیمایی اشک‌ها: جلد پنجم از مجموعهٔ «سرگذشت استعمار» که به روایت داستانی از مبارزات مردم در برابر استعمارگران می‌پردازد.