در سال های اخیر تلاش های گسترده ای برای یافتن درمان قطعی ایدز در جریان بوده است. هرچند داروهای ضدویروسی موجود می توانند زندگی پایدار و طولانی مدت را برای بیماران مبتلا به HIV تضمین کنند، اما تاکنون روشی برای حذف کامل ویروس از بدن ارائه نشده بود.
اکنون گزارشی تازه از پزشکان آلمانی نشان می دهد که هفتمین بیمار مبتلا به HIV پس از دریافت پیوند سلول های بنیادی به بهبودی کامل رسیده است. اهمیت این مورد تازه در آن است که برخلاف نمونه های قبلی، اهداکننده تنها یک نسخه از ژن مقاوم به ویروس را داشته و نه دو نسخه کامل آن. این یافته جدید، دیدگاه پژوهشگران درباره امکان پذیری درمان های مبتنی بر پیوند سلول های بنیادی را وارد مرحله تازه ای کرده و پرسش های مهمی درباره دامنه تأثیر این روش بر آینده درمان HIV مطرح کرده است.
بهبود هفتمین بیمار مبتلا به اچ آی وی با پیوند سلول های بنیادی
پزشکان آلمانی اعلام کرده اند که یک مرد ۶۰ ساله، پس از دریافت پیوند سلول های بنیادی برای درمان سرطان خون، دیگر هیچ نشانه ای از ويروس اچ آی وی فعال در بدن خود ندارد. این موضوع در نگاه نخست ممکن است مشابه موارد قبلی باشد، اما تفاوت مهمی در روند درمان این بیمار وجود دارد که ارزش علمی بالایی دارد.
جالب این است که بیمار نزدیک به هفت سال است مصرف داروهای ضد ويروسی را متوقف کرده و در تمام این مدت هیچ اثری از ويروس یافت نشده است. به بیان ساده، سیستم ایمنی جدیدی که پس از پیوند در بدن او شکل گرفته، توانسته مخازن پنهان ويروس را شناسایی و نابود کند؛ مخازنی که معمولا دلیل اصلی بازگشت اچ آی وی در بدن بیماران محسوب می شوند.
روند درمان بیمار آلمانی و نتایج غیر منتظره
در این بخش، پزشکان آلمانی توضیح داده اند که بیمار ابتدا در سال ۲۰۰۹ به اچ آی وی مبتلا شده بود و چند سال بعد نیز با سرطان خون روبه رو شد. پیوند سلول بنیادی به عنوان روش درمان سرطان انجام شد، اما نتیجه ای بسیار فراتر از درمان سرطان به همراه داشت.
سیستم ایمنی تازه ای که پس از پیوند شکل گرفت، نه تنها مشکل سرطان را برطرف کرد، بلکه توانست ويروس اچ آی وی را نیز از بدن پاک کند. این اتفاق در حالی رخ داده که تصور قبلی دانشمندان این بود که فقط نوع بسیار خاصی از سلول های بنیادی می توانند چنین نقشی داشته باشند. اکنون این فرضیه جای خود را به نگاه گسترده تری داده است.
چرا این بیمار با موارد قبلی تفاوت دارد؟
مهم ترین تفاوت این بیمار با نمونه های پیشین، ژنتیک اهداکننده سلول های بنیادی است. در درمان های مشابه گذشته، اهداکنندگان معمولا دو نسخه از جهش ژنتیکی مقاوم به اچ آی وی به نام «سي سي آر پنج دلتا سی و دو» داشتند. این جهش باعث می شود ويروس نتواند وارد سلول ها شود و عملا راه ورودش بسته شود.
اما در این مورد، اهدا کننده فقط یک نسخه از این جهش را داشته است. تصور غالب این بود که یک نسخه برای محافظت کامل کافی نیست، اما تجربه این بیمار خلاف آن را ثابت کرد. این موضوع باعث شده دانشمندان نتیجه بگیرند که شاید برای ريشه کن کردن ويروس، نیازی به مسدود شدن کامل مسیر ورود نباشد و کاهش مخازن ويروسی به کمک شيمی درمانی، در کنار سیستم ایمنی جدید، بتواند درمان را ممکن کند.
افزایش چشمگیر تعداد اهدا کنندگان بالقوه
تا پیش از این، جستجوی فردی که دو نسخه از جهش مقاوم را داشته باشد، تقریبا غیرممکن بود، چون کمتر از یک درصد افراد اروپا چنین ویژگی ای دارند. اما داشتن یک نسخه از این جهش در جمعیت بسیار رایج تر است. همین موضوع باعث می شود تعداد گزینه های مناسب برای پیوند سلول بنیادی به شکل چشمگیری افزایش یابد.
این پیشرفت می تواند به توسعه روش های درمانی جدید کمک کند و دیدگاه پزشکان را درباره امکان درمان روشن تر کند. در واقع، مسیر پیش رو ساده تر از آن چیزی است که در گذشته تصور می شد.
محدودیت ها و چالش های درمان با پیوند سلول های بنیادی
با وجود امیدهای تازه، روش پیوند سلول بنیادی هنوز بسیار خطرناک، پرهزینه و پیچیده است. این درمان برای بیشتر بیماران اچ آی وی مناسب نیست، زیرا احتمال بروز عوارض شدید یا حتی مرگ وجود دارد.
به همین دلیل، پزشکان این روش را فقط برای بیمارانی به کار می برند که همزمان با اچ آی وی، سرطان خون نیز دارند و چاره ای جز انجام پیوند ندارند. برای سایر بیماران، داروهای ضد ويروسی فعلی همچنان امن ترين و موثر ترين گزینه هستند و کیفیت زندگی نسبتا بالایی را فراهم می کنند.
تاثیر این موفقیت بر آینده ژن درمانی
اهمیت اصلی این پرونده در ایجاد مسیر تازه برای ژن درمانی است. اکنون دانشمندان به این نتیجه رسیده اند که نیازی نیست به طور کامل گیرنده های ويروس حذف شوند. بنابراین می توان با استفاده از فناوری هایی مثل کريسپِر، سلول های خود بیمار را طوری اصلاح کرد که مشابه سلول های اهدا کننده با یک نسخه مقاوم شوند.
این شیوه می تواند خطرات پیوند از فرد غریبه را حذف کند و در آینده درمانی قابل دسترس تر و کم خطر تر ارائه دهد. نتایج این پژوهش در ژورنال معتبر نیچر منتشر شده و توجه جامعه علمی را به شکل گسترده ای به خود جلب کرده است.