ملاقاتی از جنس تاریخ با قلعه قورتان
قلعه قورتان، یکی از کهن ترین و باشکوه ترین دژهای خشتی ایران، با معماری منحصربه فرد و قدمتی دیرینه، همچون نگینی در دل کویر مرکزی ایران و در نزدیکی شهر ورزنه اصفهان می درخشد. این ارگ تاریخی، گواه زنده ای از سده ها مقاومت و پایداری در برابر گذر زمان و حوادث طبیعی و انسانی است و به عنوان یکی از مهم ترین بناهای دفاعی و سکونتی منطقه، داستان های ناگفته بسیاری را در دل خشت های خود پنهان کرده است.
این سازه عظیم که در کنار بستر رودخانه زاینده رود و در منطقه ورزنه اصفهان واقع شده، تنها یک بنای تاریخی نیست، بلکه یک گنجینه فرهنگی و معماری است که بینش عمیقی نسبت به شیوه های زندگی و دفاعی گذشتگان ارائه می دهد. اهمیت قلعه قورتان نه تنها در ابعاد وسیع و استحکام خیره کننده اش، بلکه در پیوند ناگسستنی آن با تاریخ پر فراز و نشیب منطقه و نقشی که در حفظ و بقای تمدن های مختلف ایفا کرده، نهفته است. هر گوشه از دیوارهای بلند و برج های استوار آن، روایتی از پایداری و نبوغ مهندسی نیاکان ما را بازگو می کند.
قلعه قورتان: شناسنامه ای از خاک و خون در دل کویر
قلعه قورتان، با وجود عظمت و جایگاه تاریخی خود، همچنان برای بسیاری از گردشگران و حتی علاقه مندان به میراث فرهنگی ایران، ناشناخته مانده است. این موضوع فرصتی یگانه برای کشف یک گنجینه پنهان را فراهم می آورد. درک صحیح از این بنای باستانی مستلزم شناخت دقیق موقعیت، قدمت و سیر تاریخی آن است که در ادامه به تفصیل به آن پرداخته خواهد شد.
موقعیت جغرافیایی و دسترسی
قلعه قورتان کجاست؟ این قلعه تاریخی در استان اصفهان، در بخش بن رود شهرستان ورزنه و در فاصله حدود ۸۵ کیلومتری شرق شهر اصفهان قرار گرفته است. موقعیت دقیق آن در مجاورت روستای قورتان و بر کرانه جنوبی رودخانه زاینده رود، در مسیر جاده اصفهان به ورزنه و نالین، بر اهمیت استراتژیک آن می افزاید. نزدیکی به ورزنه، شهری که به خودی خود جاذبه های کویری و تاریخی متعددی دارد، دسترسی به این دژ را برای گردشگران تسهیل می کند.
موقعیت قلعه در منطقه ای نیمه کویری با اقلیمی خشک، نشان از اهمیت دسترسی به منابع آب و مسیرهای ارتباطی در گذشته داشته است. قلعه قورتان اصفهان در کنار یکی از پرآب ترین رودخانه های مرکزی ایران، زاینده رود، قرار گرفته است که در گذشته نه تنها منبع حیات و کشاورزی بوده، بلکه مسیری حیاتی برای تجارت و ارتباطات بین شرق و غرب ایران به شمار می رفته است. این قلعه بر روی یک تپه طبیعی قرار گرفته که اشراف کاملی بر اطراف خود دارد و همین ویژگی، موقعیت دفاعی آن را بسیار تقویت کرده است.
مسیر دسترسی به قلعه از اصفهان از طریق جاده اصفهان-ورزنه کاملاً آسفالت و هموار است. پس از رسیدن به ورزنه، با طی مسافتی کوتاه در حدود ۱۰ کیلومتر به سمت جنوب شرقی و دنبال کردن تابلوهای راهنما، می توان به قلعه قورتان ورزنه رسید. این سهولت دسترسی، قلعه قورتان را به مقصدی مناسب برای سفرهای یک روزه یا بخشی از یک تور فرهنگی-تاریخی در منطقه شرق اصفهان تبدیل کرده است.
قدمت و ریشه های تاریخی
قدمت قلعه قورتان چقدر است؟ بررسی تاریخ قلعه قورتان، ما را به عمق تاریخ ایران باستان و دوران های میانی می برد. هرچند تاریخ دقیق ساخت قلعه به طور قاطع مشخص نیست، اما شواهد باستان شناسی و معماری، قدمت آن را به دوران ساسانیان نسبت می دهند. این دوره، زمانی حیاتی در تاریخ ایران بوده که نیاز به استحکامات دفاعی در برابر هجوم بیگانگان و حفظ مرزها اهمیت فراوانی داشته است. برخی پژوهشگران بر این باورند که هسته اولیه قلعه در این دوره شکل گرفته و در طول قرون متمادی، به ویژه در دوران های اسلامی مانند سلجوقیان، ایلخانیان، صفویه و قاجار، گسترش یافته و مرمت شده است.
قلعه قورتان در طول تاریخ نقش های متفاوتی ایفا کرده است. در ابتدا به عنوان یک دژ دفاعی و پناهگاه برای مردم محلی در برابر تهاجمات و ناآرامی ها عمل می کرده است. موقعیت استراتژیک آن در مسیر راه های کاروان رو، به آن نقشی کلیدی در کنترل این مسیرها بخشیده بود. در دوران صفویه، با رونق گرفتن تجارت و امنیت نسبی، بخش های مسکونی بیشتری به قلعه اضافه شد و به عنوان یک مرکز سکونتی و کشاورزی نیز مورد استفاده قرار گرفت. حتی در دوران قاجار، این قلعه همچنان محل زندگی و فعالیت روستاییان بوده است، که نشان دهنده استحکام و قابلیت سکونت پذیری بالای آن است.
روایت های محلی نیز بر تاریخ قلعه قورتان صحه می گذارند. برخی داستان ها حاکی از آن است که این قلعه پناهگاه شاهزادگان یا حاکمان محلی در دوران های مختلف بوده است. گفته می شود که در زمان حمله مغول، مردم منطقه به این قلعه پناه آورده و از گزند مهاجمان در امان مانده اند. این روایت ها، هرچند ممکن است ریشه های فولکلوریک داشته باشند، اما به اهمیت تاریخی و جایگاه فرهنگی قلعه در ذهن مردم محلی تاکید می کنند. به طور کلی، ارگ قورتان نمادی از پایداری تمدن ایرانی در برابر چالش های زمانه است.
قلعه قورتان بیش از یک بنای خشتی است؛ این دژ باستانی، روایتی زنده از قرون متمادی حیات، مقاومت و نبوغ معماری در دل کویر مرکزی ایران است که تاریخ را در آغوش گرفته است.
معماری قلعه قورتان: شاهکار خشتی بر کرانه زاینده رود
یکی از برجسته ترین ویژگی های قلعه قورتان، معماری آن است. این قلعه با استفاده از مصالح بومی و تکنیک های خاص معماری خشتی، نمونه ای بی نظیر از سازگاری انسان با طبیعت و خلق بناهای مستحکم در محیط های دشوار کویری است. درک جزئیات معماری آن، نه تنها ارزش هنری بنا را آشکار می سازد، بلکه شیوه های زندگی و نیازهای دفاعی مردمان گذشته را نیز بازگو می کند.
هنر خشت و گل: تکنیک های ساخت و مصالح بومی
در منطقه کویری ایران، که سنگ های ساختمانی کمیاب و چوب نیز اندک است، خشت و گل به عنوان اصلی ترین مصالح ساختمانی مورد استفاده قرار می گرفته اند. اما معماری قلعه قورتان فراتر از صرفاً استفاده از خشت است؛ این قلعه نمایانگر اوج هنر و مهارت در استفاده از این مصالح بومی است. خشت ها معمولاً از خاک رس منطقه که با کاه و آب مخلوط شده و زیر آفتاب خشک می شدند، تهیه می گشتند. اضافه کردن کاه به خشت، باعث افزایش استحکام و انعطاف پذیری آن در برابر ترک خوردگی می شد.
دیوارهای عظیم قلعه، با ضخامت های قابل توجهی ساخته شده اند که در برخی نقاط به چندین متر نیز می رسد. این ضخامت نه تنها استحکام دفاعی قلعه را تضمین می کرد، بلکه به عنوان عایق حرارتی و برودتی عمل کرده و فضای داخلی را در تابستان خنک و در زمستان گرم نگه می داشت. از دیگر تکنیک های ساخت، می توان به استفاده از پی های محکم و زیرسازی مناسب برای مقابله با رطوبت و فرونشست زمین اشاره کرد. ملات مورد استفاده نیز ترکیبی از خاک رس، ماسه و آهک بود که به دیواره ها چسبندگی و مقاومت بیشتری می بخشید. این روش های ساخت و ساز، نشان دهنده دانش عمیق مهندسی و تجربه چندین قرن در بنای سازه های خشتی است.
ساختار و اجزای قلعه: از برج تا زیرزمین
قلعه قورتان دارای پلانی مربع مستطیل شکل است که ابعاد آن به حدود ۱۸۰ در ۱۶۰ متر می رسد. این وسعت، آن را در زمره بزرگترین قلعه های خشتی ایران قرار می دهد. قلعه با دیوارهای بلندی احاطه شده که ارتفاع آن ها به بیش از ۸ تا ۱۰ متر می رسد. در فواصل منظم بر روی این دیوارها، برج های دیده بانی و دفاعی قرار گرفته اند که تعداد آن ها به ۱۴ برج می رسد. این برج ها معمولاً به صورت مدور ساخته شده اند و دارای جان پناه های کنگره دار و سوراخ های دیده بانی (تیرکش) هستند که امکان دفاع مؤثر را فراهم می کردند.
قلعه دارای دو دروازه اصلی و فرعی بوده است. دروازه اصلی در ضلع جنوبی قرار دارد و با استفاده از سیستم های دفاعی مانند برج های نگهبانی دوقلو و دالان های پیچ درپیچ، محافظت می شده است. ورود به قلعه از طریق این دروازه ها، کنترل شده و دشوار بوده است. در داخل قلعه، فضاهای متعددی برای کاربری های مختلف تعبیه شده بود. این فضاها شامل:
- بخش های مسکونی: شامل خانه های روستاییان، با حیاط های مرکزی و اتاق های متعدد.
- بخش های خدماتی: شامل حمام، مسجد، آسیاب، و انبارها.
- بخش های نظامی: شامل محل استقرار نگهبانان، انبار اسلحه و تجهیزات دفاعی.
- چاه آب یا قنات: برای تامین آب شرب و کشاورزی ساکنین قلعه، که در زمان محاصره اهمیت حیاتی داشت.
- بازارچه کوچک: برای تامین نیازهای روزمره ساکنان.
پلان داخلی قلعه نشان می دهد که فضاها با نظم خاصی چیده شده بودند و شبکه ای از کوچه ها و راه های ارتباطی درون قلعه وجود داشت. این ساختار پیچیده، نه تنها کاربری های مختلف را پوشش می داد، بلکه به استحکام کلی بنا نیز کمک می کرد. استفاده از طاق های ضربی و گنبدی در سقف ها، یکی دیگر از ویژگی های معماری خشتی قلعه قورتان است که به مقاومت سازه می افزود.
مرمت ها و تغییرات: رنج ها و بازآفرینی ها
نگهداری از بناهای خشتی با توجه به طبیعت شکننده مصالح و آسیب پذیری در برابر عوامل جوی مانند باران و رطوبت، همواره یک چالش بزرگ بوده است. قلعه قورتان نیز از این قاعده مستثنی نیست و در طول قرون، بارها مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است. این مرمت ها گاهی به دلیل آسیب های طبیعی (مانند سیل یا زلزله) و گاهی به دلیل نیاز به گسترش یا تغییر کاربری بوده اند.
شواهد معماری نشان می دهد که بخش هایی از قلعه در دوره های مختلف تاریخی، به ویژه در دوران صفویه و قاجار، دچار تغییراتی شده اند. به عنوان مثال، برخی قسمت های مسکونی کنونی قلعه به دوران قاجار تعلق دارند. این تغییرات، هرچند ممکن است از اصالت اولیه بنا بکاهند، اما به بقای آن در طول زمان کمک کرده اند.
در دهه های اخیر، توجه به مرمت قلعه قورتان افزایش یافته است. سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در تلاش است تا با برنامه ریزی های دقیق، بخش های آسیب دیده قلعه را بازسازی و از تخریب بیشتر آن جلوگیری کند. این مرمت ها با هدف حفظ اصالت بنا و استفاده از مصالح مشابه، صورت می گیرد تا قلعه بتواند همچنان به عنوان یک میراث ملی ارزشمند باقی بماند و به نسل های آینده منتقل شود. چالش های پیش رو شامل تامین بودجه کافی، نیروی متخصص و مقابله با فرسایش طبیعی است.
معماری قلعه قورتان، فصلی درخشان از کتاب مهندسی باستانی ایران است که نشان می دهد چگونه می توان با مصالح بومی، بناهایی سترگ و ماندگار برای قرون متمادی بنا نهاد.
تجربه بازدید از قلعه قورتان: راهنمای عملی برای یک سفر تاریخی
بازدید از قلعه قورتان، نه تنها یک سفر تاریخی، بلکه تجربه ای عمیق از سکوت کویر و عظمت بناهای کهن است. برای اینکه این ملاقات از جنس تاریخ به بهترین شکل ممکن رقم بخورد، برنامه ریزی دقیق و آگاهی از جزئیات سفر ضروری است.
چگونه به قلعه برسیم؟ مسیرها و دسترسی ها
همانطور که پیشتر اشاره شد، موقعیت قلعه قورتان در استان اصفهان و نزدیکی شهر ورزنه، دسترسی به آن را نسبتاً آسان کرده است.
- از اصفهان: بهترین مسیر از اصفهان، استفاده از جاده اصفهان-ورزنه (جاده ۲۵) است. این مسیر حدود ۸۵ تا ۹۰ کیلومتر طول دارد و با خودروی شخصی حدود یک ساعت و ربع تا یک ساعت و نیم زمان می برد. پس از رسیدن به شهر ورزنه، باید به سمت جنوب شرقی و روستای قورتان حرکت کنید. تابلوهای راهنما در مسیر، شما را به سمت قلعه هدایت خواهند کرد.
- از یزد: اگر از یزد قصد بازدید دارید، مسیر کوتاه تری وجود دارد. از یزد به سمت غرب و شهر تودشک حرکت کرده، سپس از آنجا به سمت ورزنه بروید. این مسیر نیز حدود ۱۵۰ کیلومتر است و حدود دو ساعت زمان می برد.
- وسایل نقلیه عمومی: از اصفهان می توانید با اتوبوس های بین شهری به ورزنه بروید و از آنجا با تاکسی های محلی یا خودروهای اجاره ای به قلعه دسترسی پیدا کنید. اما بهترین راه برای بازدید کامل از منطقه، داشتن خودروی شخصی است.
مسیرها عموماً آسفالت و در وضعیت مناسبی قرار دارند، اما برخی قسمت های منتهی به قلعه ممکن است خاکی باشد که البته برای خودروهای سواری مشکلی ایجاد نمی کند. پیشنهاد می شود از نقشه های آنلاین برای مسیریابی دقیق تر استفاده کنید.
بهترین زمان و نکات بازدید
بهترین زمان برای بازدید از قلعه قورتان با توجه به اقلیم کویری منطقه، فصول معتدل سال یعنی پاییز و اوایل بهار است. در این فصول، هوا دلپذیرتر است و می توانید از فضای باز قلعه و اطراف آن لذت ببرید. تابستان ها بسیار گرم و زمستان ها نسبتاً سرد و گاهی همراه با وزش بادهای شدید هستند. ساعات اولیه صبح یا اواخر بعدازظهر بهترین زمان برای بازدید است، زیرا نور آفتاب ملایم تر بوده و برای عکاسی نیز مناسب تر است.
نکات مهم برای بازدیدکنندگان:
- کفش مناسب: برای پیاده روی در محوطه قلعه که دارای مسیرهای خاکی و ناهموار است، حتماً از کفش های راحت و مناسب استفاده کنید.
- آب و خوراکی: در اطراف قلعه امکانات رفاهی محدودی وجود دارد، بنابراین آب آشامیدنی و مقداری خوراکی همراه داشته باشید.
- کلاه و عینک آفتابی: به دلیل تابش مستقیم آفتاب، به خصوص در فصول گرم، کلاه و عینک آفتابی ضروری است.
- دوربین عکاسی: قلعه قورتان و مناظر اطراف آن، فرصت های بی نظیری برای عکاسی فراهم می کنند.
- حفظ محیط زیست: از ریختن زباله خودداری کنید و به پاکیزگی محوطه قلعه کمک کنید.
- اطلاعات ورودی و ساعت کار: آیا قلعه قورتان برای بازدید عمومی باز است؟ بله، قلعه برای بازدید عموم آزاد است. معمولاً ساعت بازدید مشخصی ندارد و می توان در طول روز به آنجا رفت، اما برای اطمینان از وجود نگهبان یا امکانات اولیه (در صورت وجود) بهتر است در ساعات اداری اقدام کنید. ورودیه خاصی برای بازدید از محوطه قلعه دریافت نمی شود.
جاذبه های اطراف: از کویر تا شهر کهن ورزنه
سفر به قلعه قورتان را می توان با بازدید از دیگر جاهای دیدنی ورزنه و اطراف آن ترکیب کرد و یک برنامه سفر یک روزه یا حتی چندروزه جذاب ترتیب داد. منطقه ورزنه به دلیل قرار گرفتن در مرز کویر، دارای جاذبه های طبیعی و تاریخی متعددی است:
- کویر ورزنه: یکی از زیباترین کویرهای ایران با تپه های شنی روان، امکاناتی برای تفریحات کویری مانند سافاری، شترسواری، رصد ستارگان و کمپینگ شبانه فراهم می کند. این کویر در نزدیکی قلعه قورتان قرار دارد.
- تالاب گاوخونی: در نزدیکی ورزنه، تالاب بین المللی گاوخونی قرار دارد که زیستگاهی مهم برای پرندگان مهاجر و گونه های گیاهی و جانوری است. هرچند تالاب در سال های اخیر با کم آبی مواجه شده، اما همچنان از اهمیت زیست محیطی بالایی برخوردار است.
- پل تاریخی ورزنه: این پل که بر روی زاینده رود در شهر ورزنه قرار دارد، از آثار دوران صفویه است و یکی از آخرین پل های زاینده رود پیش از ورود به تالاب گاوخونی است.
- مسجد جامع ورزنه: مسجدی کهن با معماری اسلامی و مناره های زیبا که در مرکز شهر ورزنه قرار دارد.
- گاوچاه: یکی از روش های سنتی آبیاری در منطقه ورزنه که با استفاده از گاو برای بالا کشیدن آب از چاه صورت می گیرد و برای گردشگران جذابیت زیادی دارد.
- آسیاب شتر: یکی دیگر از جاذبه های بومی ورزنه، آسیاب آبی است که با استفاده از شتر فعال می شود و به نمایش شیوه زندگی سنتی مردم منطقه می پردازد.
برای اقامت، چندین اقامتگاه بوم گردی در شهر ورزنه و روستاهای اطراف وجود دارد که تجربه ای متفاوت از زندگی محلی را به بازدیدکنندگان ارائه می دهند و امکان آشنایی با فرهنگ و رسوم مردم منطقه را فراهم می کنند. برنامه ریزی برای بازدید از این جاذبه ها می تواند سفر شما به قلعه قورتان را غنی تر و به یادماندنی تر سازد.
قلعه قورتان در نگاه امروز: چالش ها، ظرفیت ها و آینده
در دنیای امروز، قلعه قورتان نه تنها یک بنای تاریخی، بلکه نمادی از هویت فرهنگی و پتانسیل های گردشگری منطقه است. با این حال، حفظ و بهره برداری مناسب از این میراث ملی با چالش هایی نیز همراه است، و در عین حال ظرفیت های بسیاری برای توسعه و پیشرفت دارد.
اهمیت حفاظت از این میراث فرهنگی اصفهان بر کسی پوشیده نیست. قلعه قورتان به عنوان یک نمونه بی نظیر از معماری خشتی، ارزش ملی و حتی جهانی دارد. تخریب تدریجی ناشی از عوامل طبیعی مانند فرسایش بادی و آبی، تغییرات اقلیمی، و همچنین دخالت های انسانی، تهدیدی جدی برای بقای این اثر ارزشمند است. تامین بودجه کافی برای مرمت قلعه قورتان، بکارگیری متخصصین مرمت، و اعمال شیوه های نوین حفاظت از بناهای خشتی، از جمله اقداماتی است که برای پایداری آن ضروری است. مشارکت جامعه محلی در امر حفاظت و ایجاد حس مسئولیت پذیری در قبال میراث فرهنگی، نقش بسزایی در این راستا ایفا خواهد کرد.
نقش قلعه قورتان در توسعه گردشگری پایدار و اقتصاد محلی بسیار حائز اهمیت است. با معرفی صحیح و برنامه ریزی مناسب، این قلعه می تواند به یکی از مقاصد اصلی گردشگری تاریخی در استان اصفهان تبدیل شود و موجب جذب گردشگران داخلی و خارجی گردد. این امر به نوبه خود، فرصت های شغلی جدیدی برای مردم محلی ایجاد کرده و به رونق اقتصادی منطقه کمک می کند. توسعه زیرساخت های گردشگری مانند اقامتگاه ها، رستوران ها، و امکانات حمل ونقل در نزدیکی قلعه، می تواند تجربه بازدیدکنندگان را بهبود بخشد و مدت اقامت آن ها را افزایش دهد. ترویج صنایع دستی محلی و برگزاری رویدادهای فرهنگی نیز می تواند به جذابیت این منطقه بیفزاید.
چشم اندازهای آتی برای قلعه قورتان امیدوارکننده است. تلاش ها برای ثبت این قلعه در فهرست آثار ملی ایران ادامه دارد و در آینده ممکن است برای ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز اقدام شود که این امر جایگاه بین المللی آن را تثبیت خواهد کرد. توسعه امکانات رفاهی و تفریحی در اطراف قلعه، ایجاد مسیرهای بازدید استاندارد، و استفاده از فناوری های نوین مانند واقعیت مجازی برای ارائه اطلاعات تاریخی، می تواند تجربه بازدید را برای گردشگران غنی تر سازد. همچنین، پژوهش های باستان شناسی بیشتر می تواند به کشف اسرار ناگفته این دژ تاریخی کمک کند و دانش ما را درباره تاریخ منطقه ارتقا بخشد. همکاری بین نهادهای دولتی، بخش خصوصی، و جوامع محلی برای تحقق این اهداف، کلیدی است.
نتیجه گیری: پایانی بر یک ملاقات تاریخی
قلعه قورتان، بیش از یک بنای قدیمی، فصلی گشوده از تاریخ، فرهنگ و پایداری مردم این سرزمین است. این دژ خشتی که قرون متمادی را به خود دیده، نه تنها نمادی از نبوغ معماری ایرانی در استفاده از مصالح بومی است، بلکه روایتگر زندگی، مقاومت و امید در دل کویر است. از دوران ساسانیان تا قاجار، ارگ قورتان نقشی محوری در تاریخ منطقه ایفا کرده و امروز نیز به عنوان یکی از مهم ترین جاذبه های تاریخی اصفهان، پتانسیل های عظیمی برای جذب گردشگر و توسعه پایدار دارد.
تجربه ملاقاتی از جنس تاریخ با قلعه قورتان، فراتر از صرفاً دیدن یک بنای باستانی است؛ این تجربه به معنای قدم گذاشتن در مسیر زمان، لمس خشت هایی است که داستان هزاران نفر را در خود جای داده اند و شنیدن پژواک صداهای گذشته در سکوت دلنشین کویر. عظمت دیوارهای بلند، اسرار کوچه های تنگ، و شکوه برج های دیده بانی، همگی با هم تصویری فراموش نشدنی از میراث غنی ایران را ترسیم می کنند.
حفظ و نگهداری از این قلعه خشتی ایران، وظیفه ای ملی است که نیازمند توجه و مشارکت همگان است. با شناخت عمیق تر و معرفی شایسته تر قلعه قورتان، می توانیم نه تنها از تخریب آن جلوگیری کنیم، بلکه آن را به منبعی برای الهام بخشی و رشد فرهنگی و اقتصادی تبدیل نماییم.
از شما دعوت می کنیم تا خود را در این سفر تاریخی غرق کنید. به ورزنه و قلعه قورتان بیایید، این دژ فراموش نشدنی اصفهان را از نزدیک ببینید و حس ملاقاتی از جنس تاریخ را با تمام وجود تجربه کنید. با اشتراک گذاری این تجربه و حمایت از پروژه های حفاظت، به حفظ این گنجینه ملی برای نسل های آینده کمک کنید.