موقعیت جغرافیایی مراکش

مراکش، کشوری در شمال غربی آفریقا، به واسطه موقعیت ژئواستراتژیک خود در تقاطع اقیانوس اطلس و دریای مدیترانه و در نزدیکی قاره اروپا، از اهمیتی بی بدیل برخوردار است. این جایگاه منحصر به فرد، مراکش را به پلی میان تمدن ها و قاره ها تبدیل کرده است.

موقعیت جغرافیایی پادشاهی مراکش، این کشور را نه تنها از منظر اقلیمی و توپوگرافی بسیار متنوع ساخته، بلکه در طول تاریخ نیز نقش محوری در مبادلات فرهنگی، اقتصادی و ژئوپلیتیکی ایفا کرده است. در این مقاله به بررسی جامع و دقیق ابعاد مختلف جغرافیای مراکش، از مرزهای زمینی و آبی گرفته تا ویژگی های طبیعی، اقلیم و اهمیت استراتژیک آن خواهیم پرداخت تا درکی عمیق از این سرزمین کهن و پویا ارائه دهیم.

مراکش در یک نگاه: حقایق جغرافیایی کلیدی

پادشاهی مراکش، واقع در منطقه مغرب عربی در شمال آفریقا، از جمله کشورهای با موقعیت استراتژیک برجسته است. این کشور از شمال با دریای مدیترانه و تنگه جبل الطارق، از غرب با اقیانوس اطلس، از شرق با کشور الجزایر و از جنوب با صحرای غربی هم مرز است.

مساحت کلی مراکش بدون احتساب قلمرو مورد مناقشه صحرای غربی، تقریباً ۴۴۶,۵۵۰ کیلومتر مربع است. با احتساب صحرای غربی که مراکش آن را بخشی از خاک خود می داند و از سال ۱۹۷۵ آن را اداره می کند، مساحت این کشور به بیش از ۷۰۰,۰۰۰ کیلومتر مربع می رسد. این وسعت، تنوع اقلیمی و طبیعی چشمگیری را در مراکش پدید آورده است. پایتخت سیاسی و اداری مراکش، شهر تاریخی رباط است که در سواحل اقیانوس اطلس قرار دارد. طول خط ساحلی مراکش نیز قابل توجه است؛ این کشور حدود ۴۶۸ کیلومتر خط ساحلی در دریای مدیترانه و حدود ۲۷۰۰ کیلومتر خط ساحلی در اقیانوس اطلس دارد که در مجموع بیش از ۳۱۰۰ کیلومتر خط ساحلی را شامل می شود و نقش حیاتی در اقتصاد و فرهنگ این کشور ایفا می کند.

بلندترین نقطه مراکش، قله جبل توبقال با ارتفاع ۴,۱۶۷ متر در رشته کوه های اطلس بزرگ است که بخشی از آن در طول سال پوشیده از برف باقی می ماند. پست ترین نقطه نیز در امتداد سواحل اقیانوس اطلس واقع شده است که همسطح با دریاست. این تفاوت ارتفاع چشمگیر، خود گواهی بر تنوع توپوگرافیک مراکش است.

مشخصه	مقدار
قاره	آفریقا
منطقه	شمال آفریقا (مغرب عربی)
پایتخت	رباط
مساحت کل (بدون صحرای غربی)	۴۴۶,۵۵۰ کیلومتر مربع
مساحت کل (با احتساب صحرای غربی)	بیش از ۷۰۰,۰۰۰ کیلومتر مربع
طول خط ساحلی (مجموع)	بیش از ۳۱۰۰ کیلومتر
بلندترین نقطه	جبل توبقال (۴,۱۶۷ متر)
پست ترین نقطه	سطح دریا

مرزهای مراکش: خشکی و آبی

موقعیت جغرافیایی مراکش با مرزهای متنوع زمینی و آبی آن تعریف می شود که هر یک دارای اهمیت ژئوپلیتیک و اقتصادی خاص خود هستند. این مرزها، تعاملات منطقه ای و بین المللی مراکش را شکل داده اند.

مرزهای زمینی مراکش

مراکش از شرق با کشور الجزایر مرز مشترکی به طول تقریبی ۱,۵۵۹ کیلومتر دارد. این مرز که غالباً از مناطق بیابانی و کوهستانی عبور می کند، از دیرباز شاهد تنش ها و همکاری های سیاسی و اقتصادی بوده است. از نظر تاریخی، این مرز به دلیل اختلافات سیاسی و مرزی، به ویژه بر سر منطقه صحرای غربی، بارها مسدود شده و تأثیر قابل توجهی بر روابط دو کشور داشته است.

در جنوب، مراکش با منطقه ی مورد مناقشه صحرای غربی هم مرز است. این مرز حدود ۴۴۳ کیلومتر طول دارد. وضعیت حقوقی صحرای غربی یکی از پیچیده ترین مسائل منطقه ای است. مراکش بخش عمده ای از این منطقه را اداره می کند و آن را جزء لاینفک قلمرو خود می داند، در حالی که جبهه پولیساریو با حمایت الجزایر، خواهان استقلال آن است. این وضعیت، بر روابط منطقه ای و موقعیت بین المللی مراکش تأثیرگذار است.

مرز زمینی مراکش با اسپانیا در نقاط خاصی وجود دارد که شامل دو شهر خودمختار سبته (Ceuta) و ملیلیه (Melilla) می شود. این دو شهر در سواحل شمالی آفریقا و در داخل خاک مراکش قرار دارند اما تحت حاکمیت اسپانیا هستند. مرز زمینی با سبته حدود ۶.۳ کیلومتر و با ملیلیه حدود ۹.۶ کیلومتر است. مراکش مالکیت اسپانیا بر این دو شهر و چند جزیره کوچک دیگر را به رسمیت نمی شناسد و آن را بخشی از قلمرو خود می داند، در حالی که اسپانیا آنها را بخشی جدایی ناپذیر از خاک خود تلقی می کند. این وضعیت حقوقی پیچیده، همواره منبعی برای اختلافات دیپلماتیک میان دو کشور بوده است.

مرزهای آبی و سواحل مراکش

مراکش به طور منحصر به فردی از دسترسی همزمان به دو پهنه آبی بزرگ بهره مند است که اهمیت استراتژیک آن را دوچندان می کند:

• سواحل اقیانوس اطلس: این سواحل با طولی حدود ۲,۷۰۰ کیلومتر، از شمال تا جنوب غرب مراکش امتداد دارند. اهمیت این بخش از ساحل، عمدتاً در فعالیت های گسترده ماهیگیری و وجود بنادر تجاری و استراتژیک مانند کازابلانکا و اگادیر است. آب های اقیانوس اطلس در نزدیکی سواحل مراکش، غنی از ذخایر ماهی هستند و این منطقه را به یکی از مهم ترین مناطق ماهیگیری در آفریقا تبدیل کرده اند.
• سواحل دریای مدیترانه: در شمال، مراکش حدود ۴۶۸ کیلومتر خط ساحلی در امتداد دریای مدیترانه دارد. این سواحل که از مناطق کوهستانی و خوش آب و هوا عبور می کنند، به دلیل نزدیکی به اروپا و جاذبه های طبیعی، از اهمیت ویژه ای در صنعت گردشگری و همچنین دسترسی سریع به بازارهای اروپایی برخوردارند. بنادر مهمی مانند طنجه در این منطقه قرار دارند.

تنگه جبل الطارق که تنها ۱۵ کیلومتر عرض دارد، مراکش را از اسپانیا و در نتیجه از قاره اروپا جدا می کند. این تنگه یکی از حیاتی ترین آبراه های جهان برای تجارت بین الملل و کشتیرانی است و کنترل بخشی از آن به مراکش، اهمیت استراتژیک ویژه ای می بخشد.

ویژگی های طبیعی و توپوگرافی مراکش

توپوگرافی مراکش با تنوع چشمگیری از رشته کوه های بلند، دشت های حاصلخیز و مناطق بیابانی مشخص می شود. این تنوع، نقش بسزایی در اقلیم، الگوی زیستی و فعالیت های اقتصادی این کشور ایفا می کند.

رشته کوه های مراکش

مراکش تحت سلطه چهار رشته کوه اصلی است که کشور را به مناطق جغرافیایی مختلف تقسیم می کنند:

• کوه های اطلس: این رشته کوه عظیم، ستون فقرات مراکش را تشکیل می دهد و از شمال مرکزی تا جنوب غربی این کشور کشیده شده است. کوه های اطلس خود به سه بخش اصلی تقسیم می شوند:
  • اطلس بزرگ: این بخش، بلندترین قسمت رشته کوه های اطلس است و شامل قله جبل توبقال، بلندترین نقطه شمال آفریقا، می شود. ارتفاعات بالای این منطقه در زمستان پوشیده از برف است و نقش مهمی در تامین منابع آب شیرین و شکل گیری الگوهای اقلیمی منطقه ایفا می کند.
  • اطلس میانی: در شمال اطلس بزرگ قرار دارد و به دلیل تنوع زیستی، جنگل های انبوه سدر و چشم اندازهای زیبا شهرت دارد. این منطقه از نظر اقلیمی معتدل تر است و نقش مهمی در دامداری و کشاورزی دارد.
  • اطلس کوچک: این رشته کوه در جنوب اطلس بزرگ و در نزدیکی صحرای بزرگ آفریقا واقع شده است. ارتفاعات آن کمتر است و بیشتر ویژگی های مناطق خشک و نیمه خشک را داراست، اما با این حال دارای واحه و دره های سرسبز نیز می باشد.
• کوه های ریف: این رشته کوه در شمال مراکش، در امتداد سواحل دریای مدیترانه امتداد دارد. کوه های ریف در واقع ادامه رشته کوه های سیرا نوادا در اسپانیا هستند. این کوهستان ها که تا حدود ۲۵۰ کیلومتر از طنجه در غرب تا ناظور در شرق کشیده شده اند، بر اقلیم سواحل مدیترانه تأثیر گذاشته و مناطق شمالی را از تأثیرات قاره ای تر داخلی جدا می کنند.

دشت ها و فلات های مراکش

مراکش علاوه بر مناطق کوهستانی، دارای دشت ها و فلات های وسیعی نیز است که نقش مهمی در اقتصاد کشاورزی و تراکم جمعیتی ایفا می کنند:

• دشت های ساحلی اقیانوس اطلس: این دشت ها که در امتداد کرانه های اقیانوس اطلس از طنجه تا لاگویرا امتداد دارند، از جمله حاصلخیزترین مناطق مراکش محسوب می شوند. خاک آبرفتی و دسترسی به آب، این مناطق را به قطب های کشاورزی و تمرکز جمعیتی تبدیل کرده است. شهرهای بزرگی مانند کازابلانکا و رباط در این دشت ها واقع شده اند.
• دشت های داخلی: دشت های داخلی مانند سایس در نزدیکی فاس و تانسیفت الحوز در نزدیکی شهر مراکش نیز از مناطق مهم کشاورزی به شمار می روند و نقش حیاتی در تولید محصولات زراعی و باغی دارند.

بیابان ها و واحه های مراکش

در منتهی الیه جنوب شرقی مراکش، زمین ها به دلیل نزدیکی به صحرای بزرگ آفریقا، خشک و بیابانی هستند. این مناطق با آب و هوای گرم و خشک و بارندگی کم، جمعیت اندکی دارند. با این حال، در دل این بیابان ها، واحه های سرسبزی مانند فکیک و زاگورا به چشم می خورند که با نخلستان ها و منابع آب زیرزمینی، زندگی را در این مناطق ممکن ساخته اند. این واحه ها نه تنها از نظر زیستی مهم هستند، بلکه مسیرهای تاریخی کاروان ها و مراکز فرهنگی نیز بوده اند.

منابع آبی داخلی مراکش

رودخانه های مراکش، هرچند دائمی نیستند و جریان آن ها فصلی است، نقش حیاتی در کشاورزی و تامین آب آشامیدنی ایفا می کنند. از مهم ترین رودخانه ها می توان به ام ربیع (Oum Er-Rbia) و سبو (Sebou) اشاره کرد. این رودخانه ها که عمدتاً از کوه های اطلس سرچشمه می گیرند، آب مورد نیاز دشت های حاصلخیز را تامین می کنند. ساخت سدهای متعدد بر روی این رودخانه ها، مدیریت منابع آبی را برای مصارف کشاورزی، صنعتی و شهری بهبود بخشیده است.

آب و هوای مراکش: تنوع اقلیمی چشمگیر

تنوع موقعیت جغرافیایی و توپوگرافی مراکش، منجر به شکل گیری الگوهای اقلیمی متفاوتی در این کشور شده است. می توان مناطق آب و هوایی مراکش را به طور کلی به چهار دسته اصلی تقسیم کرد که هر یک ویژگی های خاص خود را دارند.

اقلیم مدیترانه ای

مناطق شمالی مراکش، به ویژه سواحل مدیترانه و دامنه شمالی کوه های ریف، تحت تأثیر اقلیم مدیترانه ای قرار دارند. این مناطق از تابستان های گرم و خشک و زمستان های معتدل و بارانی بهره مند هستند. پوشش گیاهی معمول مدیترانه در این نواحی فراوان است و شرایط آب و هوایی برای گردشگری و کشاورزی محصولاتی مانند مرکبات و زیتون بسیار مناسب است. شهرهایی مانند طنجه و تطوان در این کمربند اقلیمی قرار می گیرند.

اقلیم اقیانوسی

سواحل غربی مراکش در امتداد اقیانوس اطلس، دارای اقلیم اقیانوسی هستند. تأثیر اقیانوس، دما را تعدیل کرده و باعث می شود تابستان ها در مقایسه با مناطق مدیترانه ای، معتدل تر و خنک تر باشند و زمستان ها نیز ملایم تر سپری شوند. رطوبت هوا در این مناطق بالاتر است و میزان بارندگی به ویژه در بخش های شمالی تر این ساحل (مانند رباط و کازابلانکا) قابل توجه است. شهرهایی مانند کازابلانکا، رباط و اگادیر تحت تأثیر این اقلیم هستند که برای کشاورزی نیز بسیار مساعد است.

اقلیم قاره ای

مناطق داخلی مراکش، به ویژه در دامنه های کوه های اطلس و فلات های مرکزی، دارای اقلیم قاره ای هستند. این اقلیم با تفاوت دمای چشمگیر بین شب و روز و همچنین بین فصول مشخص می شود. زمستان ها در این مناطق سردتر و تابستان ها بسیار گرم تر از مناطق ساحلی هستند. میزان بارندگی در این نواحی می تواند متغیر باشد و با افزایش ارتفاع، به ویژه در کوه های اطلس، بارش برف قابل توجهی مشاهده می شود. این مناطق، به دلیل ارتفاعات، دارای آب و هوای کوهستانی نیز هستند که با زمستان های سرد و تابستان های گرم شناخته می شود. شهرهایی مانند فاس و مراکش در این زون اقلیمی قرار می گیرند.

اقلیم بیابانی

مناطق جنوبی و جنوب شرقی مراکش، به دلیل نزدیکی به صحرای بزرگ آفریقا، دارای اقلیم بیابانی گرم و خشک هستند. این مناطق با بارندگی بسیار کم، دماهای بالا و نوسانات شدید دما بین روز و شب مشخص می شوند. پوشش گیاهی بسیار پراکنده است و زندگی عمدتاً در واحه ها و اطراف منابع آب متمرکز است. صحرای غربی نیز تحت تأثیر این نوع اقلیم قرار دارد، اگرچه دمای هوا در طول خط ساحلی آن تا حدودی معتدل تر است.

به طور کلی، ارتفاعات و رشته کوه ها نقش مهمی در الگوهای بارشی و دما در مراکش دارند. کوه های اطلس سدی در برابر رطوبت اقیانوسی ایجاد کرده و باعث بارش برف و باران در دامنه های غربی و شمالی می شوند، در حالی که مناطق شرقی و جنوبی آنها در سایه باران قرار گرفته و خشک تر هستند. این تفاوت ها، چشم اندازهای طبیعی متنوعی از سواحل سرسبز و جنگل ها گرفته تا قله های برفی و بیابان های وسیع را در مراکش پدید آورده است.

اهمیت ژئوپلیتیک و استراتژیک موقعیت مراکش

موقعیت جغرافیایی مراکش نه تنها بر اقلیم و چشم اندازهای طبیعی آن تأثیر گذاشته، بلکه نقش حیاتی در شکل گیری تاریخ، اقتصاد و جایگاه ژئوپلیتیک این کشور در سطح جهانی داشته است. مراکش به دلیل قرار گرفتن در چهارراه سه قاره، از اهمیت استراتژیک بالایی برخوردار است.

یکی از مهم ترین جنبه های اهمیت موقعیت مراکش، نقش آن به عنوان دروازه آفریقا به اروپا است. نزدیکی به قاره اروپا، به ویژه اسپانیا از طریق تنگه جبل الطارق که تنها ۱۵ کیلومتر عرض دارد، این کشور را به یک پل ارتباطی مهم تبدیل کرده است. این ویژگی، مراکش را به مسیری برای مهاجرت، تجارت و تبادلات فرهنگی میان دو قاره تبدیل کرده و به آن امکان می دهد تا نقش فعالی در سیاست های منطقه ای و بین المللی ایفا کند.

دسترسی همزمان به اقیانوس اطلس و دریای مدیترانه، مزیت بی نظیری به مراکش بخشیده است. این دسترسی دوگانه، به مراکش امکان می دهد تا به مسیرهای کشتیرانی اصلی در هر دو پهنه آبی متصل باشد و بنادر مهمی را توسعه دهد که نقش حیاتی در تجارت جهانی دارند. کنترل بخشی از تنگه جبل الطارق، که یکی از شلوغ ترین آبراه های جهان است، به مراکش اهرم قدرتمندی در روابط بین الملل می بخشد و بر امنیت دریایی منطقه تأثیرگذار است.

منابع طبیعی مرتبط با موقعیت جغرافیایی مراکش نیز بر اهمیت آن می افزاید. ذخایر غنی ماهی در آب های اقیانوس اطلس، به ویژه در سواحل صحرای غربی، از مهم ترین منابع اقتصادی این کشور است. همچنین، مراکش دارای ذخایر عظیم فسفات است که این کشور را به یکی از بزرگترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان فسفات در جهان تبدیل کرده است.

این عوامل، مراکش را به یک بازیگر کلیدی در روابط بین الملل تبدیل کرده اند. از مسائل مربوط به کنترل مرزها و مهاجرت گرفته تا همکاری های اقتصادی و امنیتی با کشورهای اروپایی و آفریقایی، موقعیت جغرافیایی مراکش همواره در کانون توجه بوده است. این کشور با بهره گیری از این جایگاه، تلاش می کند تا نفوذ منطقه ای خود را گسترش داده و نقش خود را در حل و فصل مسائل جهانی تقویت کند.

شهرهای مهم مراکش از منظر جغرافیایی و اقتصادی

موقعیت جغرافیایی متنوع مراکش، به توسعه شهرهای مهمی با کارکردها و ویژگی های متفاوت منجر شده است. این شهرها، هر یک به نوبه خود، نمایانگر جنبه های خاصی از جغرافیای طبیعی و انسانی این سرزمین هستند.

شهرهای ساحلی اقیانوس اطلس

سواحل اقیانوس اطلس مراکش، میزبان پرجمعیت ترین و فعال ترین شهرهای این کشور هستند که عمدتاً به دلیل نقش بندری و اقتصادی خود شناخته می شوند:

• کازابلانکا (دارالبیضاء): بزرگترین شهر مراکش و پایتخت اقتصادی و تجاری کشور است. بندر کازابلانکا، یکی از بزرگترین بنادر آفریقا، نقش حیاتی در واردات و صادرات مراکش ایفا می کند و مرکز اصلی صنایع و خدمات است.
• رباط: پایتخت سیاسی و اداری مراکش، در شمال کازابلانکا و در دهانه رودخانه ابی رقراق واقع شده است. رباط یک شهر تاریخی با معماری زیبا و مراکز فرهنگی متعدد است.
• اگادیر: در جنوب غرب مراکش و در ساحل اقیانوس اطلس قرار دارد. اگادیر به دلیل آب و هوای معتدل، سواحل زیبا و صنعت ماهیگیری پررونق، یکی از مهم ترین مراکز گردشگری و ماهیگیری کشور است.
• محمدیه: شهری بندری در نزدیکی کازابلانکا، که به دلیل پالایشگاه نفت و صنایع مرتبط، از اهمیت صنعتی برخوردار است.
• آسفی: بندری قدیمی در ساحل اقیانوس اطلس، که به خاطر صنعت سفالگری و ماهیگیری ساردین شهرت دارد.

شهرهای ساحلی مدیترانه

شهرهای ساحلی مدیترانه، با دسترسی مستقیم به اروپا و تأثیرات اقلیمی متفاوت، نقش ویژه ای دارند:

• طنجه: واقع در شمال مراکش، در نزدیکی تنگه جبل الطارق، طنجه یکی از مهم ترین شهرهای بندری و تجاری مراکش است. بندر طنجه-مد، یکی از بزرگترین بنادر آفریقا، به عنوان دروازه اصلی تجارت بین مراکش و اروپا عمل می کند.
• ناظور: شهری در شرق سواحل مدیترانه، که از نظر اقتصادی و تجاری، به ویژه با اسپانیا، اهمیت دارد. این شهر به دلیل نزدیکی به ملیلیه اسپانیا، دارای ارتباطات مرزی فعال است.

شهرهای داخلی و کوهستانی

مناطق داخلی و کوهستانی مراکش نیز میزبان شهرهای باستانی و مراکز فرهنگی هستند که به دلیل موقعیت خود در دامنه کوه ها یا در دشت های حاصلخیز توسعه یافته اند:

• فاس: یکی از چهار شهر سلطنتی مراکش و قدیمی ترین آنها، فاس به عنوان مرکز مذهبی و فرهنگی کشور شناخته می شود. این شهر در دشت سایس و در نزدیکی کوه های اطلس میانی قرار دارد و به خاطر دانشگاه القرویین و کوچه های پرپیچ و خم مدینه قدیمی اش شهرت دارد.
• مراکش: مروارید جنوب، این شهر نیز یکی از شهرهای سلطنتی است که در دامنه های شمالی اطلس بزرگ واقع شده است. مراکش به دلیل معماری قرمز رنگ، باغ های زیبا، بازارهای شلوغ و میدان جامع الفنا، مقصدی محبوب برای گردشگران است.
• مکناس: دیگر شهر سلطنتی مراکش، در نزدیکی فاس قرار دارد و به خاطر دروازه های تاریخی و دیوارهای بلندش شناخته می شود. مکناس در یک دشت حاصلخیز واقع شده و نقش مهمی در کشاورزی منطقه دارد.
• ایفرن: شهری کوهستانی در اطلس میانی، که به دلیل معماری سبک اروپایی و آب و هوای خنک، به سوئیس کوچک مراکش معروف است و یک مرکز تفریحی زمستانی نیز محسوب می شود.

این شهرها، هر یک با ویژگی های جغرافیایی و اقتصادی منحصر به فرد خود، شبکه ای از مراکز شهری را در مراکش تشکیل داده اند که به پویایی و تنوع این کشور می افزایند.

نتیجه گیری

موقعیت جغرافیایی مراکش، بدون شک یکی از برجسته ترین عوامل تأثیرگذار بر تمامی ابعاد این پادشاهی در شمال غربی آفریقا است. این کشور به واسطه قرار گرفتن در نقطه تلاقی اقیانوس اطلس و دریای مدیترانه، و همچنین نزدیکی به قاره اروپا، از اهمیتی بی نظیر برخوردار است که آن را به پلی میان فرهنگ ها، اقتصادها و سیاست ها تبدیل کرده است.

تنوع بی نظیر مرزهای زمینی با الجزایر و صحرای غربی، و مرزهای آبی با دو پهنه اقیانوسی و مدیترانه ای، در کنار چالش ها، فرصت های عظیمی برای مراکش فراهم آورده است. از رشته کوه های سر به فلک کشیده اطلس و ریف با قله های پوشیده از برف که منابع آب شیرین را تأمین می کنند، تا دشت های حاصلخیز ساحلی و داخلی که قلب کشاورزی کشور هستند، و از بیابان های وسیع صحرای بزرگ آفریقا با واحه های حیاتی شان، مراکش یک نمایشگاه طبیعی از تنوع جغرافیایی است.

اقلیم متنوع، از مدیترانه ای معتدل گرفته تا اقیانوسی مرطوب و قاره ای خشک، زندگی را در مناطق مختلف این سرزمین به شکل های گوناگون ممکن ساخته و بر سبک زندگی و معیشت مردم تأثیر گذاشته است. اهمیت ژئوپلیتیک مراکش نیز از دیرباز در کنترل تنگه جبل الطارق، دسترسی به بازارهای جهانی و نقش آن به عنوان یک پل ارتباطی استراتژیک میان قاره ها، خود را نمایان ساخته است. این جایگاه، مراکش را به یک بازیگر کلیدی در منطقه و صحنه بین الملل تبدیل کرده است.

در مجموع، موقعیت جغرافیایی مراکش، میراثی گرانبهاست که نه تنها گذشته پربار این سرزمین را شکل داده، بلکه آینده آن را نیز در حوزه های اقتصادی، فرهنگی و سیاسی رقم خواهد زد. این تنوع و اهمیت، مطالعه و کشف عمیق تر مراکش را برای هر علاقه مندی به جغرافیا، تاریخ و فرهنگ جهانی، ضروری می سازد.