هزینه دادرسی مهریه چقدر است
هزینه دادرسی مهریه بسته به مرجع اقدام (اداره ثبت یا دادگاه) و میزان خواسته متفاوت است. برای مطالبه مهریه از طریق اداره ثبت، نیم عشر دولتی (یک بیستم مبلغ مهریه) و در دادگاه، درصدی از ارزش مهریه (معمولاً ۲.۵ تا ۵.۵ درصد بسته به مرحله دادرسی و مبلغ) دریافت می شود. در هر دو مسیر، امکان درخواست اعسار و معافیت موقت از پرداخت هزینه ها برای زوجه در صورت عدم تمکن مالی وجود دارد.
مهریه، به عنوان یکی از مهم ترین حقوق مالی زوجه در عقد نکاح، همواره محلی برای طرح دعاوی حقوقی بوده است. بسیاری از زنان و حتی مردان، در فرآیند مطالبه یا پرداخت مهریه، با سوالات متعددی در خصوص هزینه های قانونی و اداری مربوط به آن مواجه می شوند. این هزینه ها که به عنوان هزینه دادرسی مهریه شناخته می شوند، بخش جدایی ناپذیری از روند پیگیری قانونی مهریه هستند و آگاهی دقیق از آن ها می تواند به طرفین کمک شایانی در تصمیم گیری و برنامه ریزی حقوقی نماید. درک صحیح از ساختار این هزینه ها، مسیرهای قانونی موجود برای مطالبه مهریه، نحوه محاسبه دقیق آن ها، و همچنین شرایط معافیت و اعسار از پرداخت این مبالغ، برای هر فردی که درگیر پرونده های مهریه است، ضروری به نظر می رسد. بی توجهی به این جزئیات می تواند منجر به سردرگمی، اتلاف وقت و حتی تحمیل هزینه های پیش بینی نشده شود. این مقاله به تفصیل به تمامی ابعاد مالی و حقوقی مربوط به هزینه دادرسی مهریه خواهد پرداخت.
۱. مفهوم هزینه دادرسی مهریه و الزامات قانونی آن
هزینه دادرسی، به معنای کلی، مبالغی است که طبق قوانین و مقررات، برای شروع و ادامه رسیدگی به یک دعوای حقوقی یا کیفری در مراجع قضایی یا شبه قضایی از خواهان (مدعی) دریافت می شود. این هزینه ها بخشی از درآمدهای دولت را تشکیل می دهند و به منظور پوشش بخشی از مخارج دستگاه قضایی و همچنین ایجاد نوعی جدیت در طرح دعاوی از سوی افراد، تعیین شده اند. در دعاوی مربوط به مهریه، که ماهیت مالی دارند، این هزینه دادرسی مستقیماً با ارزش ریالی مهریه مورد مطالبه مرتبط است.
در پرونده های مهریه، زوجه به عنوان خواهان دعوا محسوب می شود و در ابتدا مسئولیت پرداخت هزینه دادرسی بر عهده اوست. با این حال، در صورت پیروزی خواهان در دعوا و صدور حکم قطعی به نفع وی، این امکان وجود دارد که هزینه های دادرسی پرداخت شده به عنوان بخشی از خسارات دادرسی از خوانده (زوج) مطالبه و وصول شود. این امر به زوجه کمک می کند تا حتی با وجود پرداخت اولیه هزینه ها، در نهایت متضرر نشود.
یک نکته حائز اهمیت در محاسبه هزینه دادرسی مهریه این است که نوع مهریه (اعم از سکه، طلا، ملک، وجه نقد یا هر نوع مال دیگر) در ابتدا برای محاسبه هزینه دادرسی، تأثیری مستقیم بر میزان درصد پرداختی ندارد، بلکه معیار اصلی، ارزش ریالی مهریه در زمان مطالبه است. به این معنا که اگر مهریه به صورت غیرنقدی (مثلاً سکه طلا) تعیین شده باشد، برای محاسبه هزینه دادرسی، ابتدا تعداد سکه ها بر اساس نرخ روز بانک مرکزی یا قیمت بازار (با نظر کارشناس در صورت اختلاف) به وجه رایج کشور (ریال) تبدیل می شود و سپس درصد مربوط به هزینه دادرسی بر اساس این مبلغ ریالی محاسبه خواهد شد. این تبدیل به وجه رایج، مبنای قانونی برای تعیین میزان دقیق هزینه دادرسی و سایر مبالغ مربوطه است.
۲. مسیرهای مطالبه مهریه: ثبت یا دادگاه؟
در نظام حقوقی ایران، برای مطالبه مهریه دو مسیر اصلی وجود دارد که زوجه می تواند از طریق آن ها به حقوق مالی خود دست یابد: اداره ثبت اسناد و املاک و دادگاه خانواده. انتخاب هر یک از این مسیرها مستلزم آگاهی از مراحل، هزینه ها، مزایا و محدودیت های خاص خود است.
با توجه به بند ب ماده ۱۱۳ قانون برنامه ششم توسعه، زوجه ابتدا مکلف است برای مطالبه مهریه از طریق اداره اجرای ثبت اقدام کند. این قانون مقرر می دارد که مفاد اسناد رسمی لازم الاجرا از جمله سند ازدواج از طریق ادارات اجرای ثبت اسناد و املاک کشور اجرا می شوند. تنها در صورتی که اداره ثبت نتواند ظرف مدت زمان مقرر (دو ماه برای شناسایی و توقیف اموال یا شش ماه برای اجرای مفاد سند)، مهریه را وصول کند، زوجه می تواند با انصراف از ادامه عملیات اجرایی در ثبت، به محاکم دادگستری مراجعه نماید. این تغییر قانونی به منظور کاهش حجم پرونده های ورودی به دادگاه ها و تسریع در روند وصول مطالبات بر اساس اسناد رسمی صورت گرفته است.
مزایای مسیر ثبت شامل سرعت نسبی بیشتر در مراحل اولیه (به ویژه در توقیف اموال قابل ثبت) و کمتر بودن برخی هزینه ها در ابتدا است. اما محدودیت هایی نیز دارد، از جمله عدم توانایی اداره ثبت در توقیف برخی اموال خاص (مانند اموال غیرمنقول ثبت نشده یا اموالی که به نام شخص ثالث هستند اما در واقع متعلق به زوج می باشند) و نیاز به اخذ گواهی عدم موفقیت برای مراجعه به دادگاه. در مقابل، مسیر دادگاه پیچیدگی های بیشتری دارد و زمان برتر است، اما دامنه اختیارات آن وسیع تر بوده و می تواند در موارد پیچیده تر، مانند تقسیط مهریه یا توقیف اموالی که از طریق ثبت قابل توقیف نیستند، موثرتر عمل کند.
۲.۱. مطالبه مهریه از طریق اداره ثبت اسناد و املاک
اجرای مهریه از طریق اداره ثبت اسناد و املاک، اولین گام قانونی است که زوجه برای وصول مهریه خود بر اساس سند رسمی ازدواج باید بردارد. این فرآیند دارای مراحل مشخصی است که رعایت آن ها برای موفقیت در مطالبه مهریه الزامی است.
مراحل گام به گام:
- مراجعه به دفترخانه: زوجه یا وکیل قانونی او، با در دست داشتن مدارک شناسایی و اصل عقدنامه، به همان دفترخانه رسمی ازدواج که عقد در آنجا ثبت شده است، مراجعه می کند.
- درخواست صدور اجراییه: در دفترخانه، زوجه درخواست صدور اجراییه برای تمام یا بخشی از مهریه قید شده در سند ازدواج را ارائه می دهد.
- صدور اجراییه و ارسال به اداره ثبت: سردفتر پس از بررسی درخواست، برگه اجراییه را امضا کرده و آن را به اداره اجرای ثبت اسناد و املاک محل اقامت زوج یا محل وقوع عقدنامه ارسال می کند.
- ابلاغ به زوج: سردفتر مکلف است زوج را از طریق پست سفارشی به آخرین آدرس ثبت شده در دفترخانه، از صدور اجراییه مطلع کند.
- تشکیل پرونده در اداره ثبت: اجراییه صادر شده به همراه قبض سفارشی و سایر اسناد مربوطه به اداره ثبت تحویل داده می شود تا پرونده اجرایی تشکیل و عملیات ابلاغ و اجرا پیگیری شود.
- توقیف اموال و حساب ها: چنانچه زوج پس از دریافت ابلاغیه اداره ثبت، ظرف ده روز مهریه را نپردازد یا ترتیبی برای پرداخت آن ندهد، اداره ثبت می تواند حساب های بانکی او را بلوکه و اموالش را (به جز مستثنیات دین) به درخواست زوجه توقیف کند.
- اخذ گواهی عدم موفقیت: اگر اداره ثبت نتواند اموالی از زوج توقیف کند یا مهریه را وصول نماید، گواهی عدم موفقیت صادر می کند که با این گواهی، زوجه می تواند برای مطالبه مهریه به دادگاه خانواده مراجعه کند.
هزینه اجرای مهریه از طریق ثبت: نیم عشر دولتی
هزینه اصلی در مسیر اجرای ثبت، موسوم به نیم عشر دولتی است که معادل یک بیستم (۵ درصد) از کل مبلغ مهریه مورد مطالبه است. این مبلغ به محض شروع عملیات اجرایی محاسبه می شود، اما تا زمانی که مهریه وصول نشده یا اجرای آن به پایان نرسیده باشد، از زوجه دریافت نمی شود. پرداخت اولیه این نیم عشر بر عهده مدیون (زوج) است. اگر زوج ظرف ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ اجراییه، مهریه را پرداخت کند یا رضایت زوجه را جلب نماید، از پرداخت این نیم عشر معاف خواهد بود. در غیر این صورت، این مبلغ از او اخذ و به حساب دولت واریز می شود.
شرایط معافیت از نیم عشر:
- اگر زوجه در هر مرحله از عملیات اجرایی، مهریه خود را ببخشد.
- اگر زوجه از ادامه عملیات اجرایی انصراف دهد.
- اگر طرفین به مصالحه و سازش برسند و پرونده از طریق صلح و سازش مختومه شود.
در صورت موفقیت زوجه در وصول مهریه از طریق ثبت، او می تواند هزینه هایی که برای این مسیر متحمل شده است، از جمله حق الوکاله وکیل (بر اساس تعرفه قانونی)، هزینه کارشناسی (در صورت نیاز) و هزینه انتشار آگهی (در صورت مجهول المکان بودن زوج) را از زوج مطالبه و دریافت کند. این هزینه ها پس از وصول مهریه یا فروش اموال توقیف شده، از سهم زوج کسر خواهد شد.
محدودیت های اداره ثبت:
- اداره ثبت نمی تواند اموال غیرمنقولی را که ثبت نشده اند یا اموال منقولی را که در تصرف شخص ثالث است، توقیف کند.
- در صورتی که زوج اموال قابل توقیف نداشته باشد، یا تنها اموال وی جزو مستثنیات دین باشد، اداره ثبت قادر به اجرای کامل مهریه نخواهد بود و زوجه ناچار به مراجعه به دادگاه است.
۲.۲. مطالبه مهریه از طریق دادگاه خانواده
مراجعه به دادگاه خانواده برای مطالبه مهریه، معمولاً پس از ناکامی در مسیر اداره ثبت یا در شرایط خاصی که امکان شروع از ثبت وجود ندارد (مانند موارد ابطال نکاح یا دعوای اثبات وقوع عقد)، صورت می گیرد. این مسیر امکانات گسترده تری برای پیگیری حقوق زوجه فراهم می آورد، اما هزینه ها و پیچیدگی های خاص خود را دارد.
شرایط مراجعه به دادگاه:
اصلی ترین شرط مراجعه به دادگاه خانواده، همان طور که پیشتر اشاره شد، ارائه «گواهی عدم موفقیت» از اداره ثبت است. این گواهی نشان می دهد که اداره ثبت نتوانسته است ظرف مدت قانونی مهریه را وصول کند. در موارد نادری نیز، مانند زمانی که سند ازدواج رسمی نبوده یا ادعای بطلان نکاح مطرح است، زوجه می تواند مستقیماً به دادگاه مراجعه کند.
صلاحیت دادگاه و شورای حل اختلاف:
بسته به میزان مهریه مورد مطالبه، مرجع قضایی صالح متفاوت است:
- شورای حل اختلاف: اگر مبلغ مهریه مورد مطالبه تا ۲۰ میلیون تومان (۲۰۰ میلیون ریال) باشد، رسیدگی به دعوای مهریه در صلاحیت شورای حل اختلاف است.
- دادگاه خانواده: اگر مبلغ مهریه مورد مطالبه بیش از ۲۰ میلیون تومان باشد، صلاحیت رسیدگی با دادگاه خانواده است.
مراحل طرح دعوا در دادگاه:
- تنظیم و ثبت دادخواست: زوجه یا وکیل او باید دادخواستی دقیق برای مطالبه مهریه تنظیم کرده و آن را از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت کند. در دادخواست باید مشخصات طرفین، میزان مهریه، دلایل و مستندات و خواسته های زوجه به طور کامل ذکر شود.
- پرداخت هزینه دادرسی: برخلاف مسیر ثبت که نیم عشر دولتی در ابتدا از زوجه دریافت نمی شود، در دادگاه، هزینه دادرسی باید در زمان ثبت دادخواست پرداخت شود. (امکان درخواست اعسار از این هزینه وجود دارد که در ادامه توضیح داده خواهد شد.)
- درخواست تامین خواسته: زوجه می تواند همزمان با دادخواست مهریه یا حتی پیش از آن (در موارد خاص)، درخواست تامین خواسته (توقیف اموال) را به دادگاه ارائه دهد. این اقدام به منظور جلوگیری از نقل و انتقال اموال زوج و حفظ حقوق زوجه صورت می گیرد و معمولاً نیاز به تودیع خسارت احتمالی دارد (مگر در مورد مهریه که سند رسمی است).
- رسیدگی و صدور حکم: دادگاه پس از تشکیل جلسات رسیدگی، استماع اظهارات طرفین و بررسی مدارک و شواهد، رأی مقتضی را صادر می کند. در صورت صدور حکم به نفع زوجه، زوج مکلف به پرداخت مهریه خواهد بود.
تأمین خواسته به زوجه این امکان را می دهد که پیش از صدور حکم نهایی، اموال زوج را توقیف کند. این امر مانع از سوءاستفاده زوج و انتقال اموال برای فرار از پرداخت مهریه می شود. البته در صورتی که زوجه ظرف ۲۰ روز از صدور قرار تامین خواسته، دادخواست اصلی مطالبه مهریه را ثبت نکند، قرار تامین خواسته از بین رفته و زوج می تواند درخواست رفع توقیف اموال خود را مطرح کند.
۳. جزئیات محاسبه هزینه های دادرسی مهریه در مراجع قضایی
درک نحوه محاسبه دقیق هزینه های دادرسی مهریه در مراحل مختلف رسیدگی قضایی، برای مدیریت مالی و حقوقی پرونده ضروری است. این هزینه ها بر اساس درصدی از بهای خواسته (ارزش ریالی مهریه مطالبه شده) یا محکوم به (مبلغی که دادگاه به پرداخت آن حکم داده است) محاسبه می شود و در هر مرحله از دادرسی، نرخ مشخصی دارد.
۳.۱. تعرفه هزینه ها بر اساس مراحل رسیدگی قضایی
هزینه های دادرسی در دادگاه ها و شوراهای حل اختلاف بر اساس قانون وصول برخی از درآمدهای دولت و مصرف آن در موارد معین و سایر قوانین مربوطه تعیین می شود. این تعرفه ها به شرح زیر است:
- مرحله بدوی (اولیه):
- برای بهای خواسته تا سقف ۲۰۰ میلیون ریال (۲۰ میلیون تومان)، هزینه دادرسی معادل ۲.۵٪ (دو و نیم درصد) از بهای خواسته است.
- برای مازاد بر ۲۰۰ میلیون ریال، هزینه دادرسی معادل ۳.۵٪ (سه و نیم درصد) از بهای خواسته مازاد است.
به عنوان مثال، اگر مهریه ۱۰۰ میلیون تومان (۱,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال) باشد، ۲۰۰ میلیون ریال اول مشمول ۲.۵٪ و ۸۰۰ میلیون ریال باقیمانده مشمول ۳.۵٪ خواهد شد.
- مرحله واخواهی و تجدیدنظر:
- هزینه دادرسی در این مراحل، معادل ۴.۵٪ (چهار و نیم درصد) از بهای خواسته است. این نرخ برای هر دو مرحله واخواهی (اعتراض به رأی غیابی) و تجدیدنظرخواهی (اعتراض به رأی حضوری) اعمال می شود.
- مرحله فرجام خواهی، اعاده دادرسی و اعتراض ثالث:
- در این مراحل بالاتر و پیچیده تر، هزینه دادرسی معادل ۵.۵٪ (پنج و نیم درصد) از مبلغ محکوم به است. لازم به ذکر است که این نرخ تنها در صورتی اعمال می شود که مهریه، وجه نقد باشد یا مهریه غیرنقدی به وجه نقد تبدیل شده باشد.
همان طور که پیشتر نیز اشاره شد، نوع مهریه (سکه، ملک، طلا) تأثیری بر درصد این هزینه ها ندارد، بلکه این ارزش ریالی مهریه مورد مطالبه است که مبنای محاسبه قرار می گیرد و بر اساس نرخ روز تبدیل به ریال می شود. این تبدیل معمولاً توسط کارشناسان رسمی دادگستری یا بر اساس نرخ های رسمی بانک مرکزی صورت می پذیرد.
۳.۲. مثال های عملی برای درک بهتر محاسبه هزینه های دادرسی مهریه
برای روشن تر شدن نحوه محاسبه هزینه دادرسی مهریه، به چند مثال کاربردی توجه کنید:
مثال ۱: مهریه کم (زیر ۲۰ میلیون تومان) در شورای حل اختلاف
فرض کنید مهریه مورد مطالبه ۵۰ عدد سکه بهار آزادی است و در زمان طرح دعوا، ارزش هر سکه ۳۰ میلیون تومان باشد. بنابراین، کل بهای خواسته ۱,۵۰۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان (یک میلیارد و پانصد میلیون تومان) خواهد بود. اما اگر به دلیل بخشش یا هر دلیل دیگری، زوجه صرفاً مطالبه ۱۵ میلیون تومان مهریه نقدی را در صلاحیت شورای حل اختلاف مطرح کند:
- بهای خواسته: ۱۵۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال
- هزینه دادرسی بدوی (شورای حل اختلاف): ۱۵۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال × ۲.۵٪ = ۳,۷۵۰,۰۰۰ ریال (۳۷۵ هزار تومان)
مثال ۲: مهریه متوسط (بالای ۲۰ میلیون تومان) در دادگاه خانواده
فرض کنید مهریه زوجه ۱۰۰ عدد سکه تمام بهار آزادی است و در زمان مطالبه، هر سکه به ارزش ۳۰ میلیون تومان محاسبه می شود. بنابراین، کل بهای خواسته ۳,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان (سه میلیارد تومان) خواهد بود.
- ۲۰۰ میلیون ریال اول: ۲۰۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال × ۲.۵٪ = ۵,۰۰۰,۰۰۰ ریال
- ۲,۸۰۰ میلیون ریال مازاد: ۲,۸۰۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال × ۳.۵٪ = ۹۸,۰۰۰,۰۰۰ ریال
- کل هزینه دادرسی بدوی: ۵,۰۰۰,۰۰۰ + ۹۸,۰۰۰,۰۰۰ = ۱۰۳,۰۰۰,۰۰۰ ریال (۱۰ میلیون و سیصد هزار تومان)
مثال ۳: هزینه تجدیدنظر برای مهریه متوسط
با فرض مثال ۲، اگر پس از صدور رأی بدوی، یکی از طرفین (مثلاً زوج) از رأی صادره تجدیدنظرخواهی کند، هزینه دادرسی مرحله تجدیدنظر به صورت زیر محاسبه می شود:
- بهای خواسته: ۳,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال
- هزینه دادرسی تجدیدنظر: ۳,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال × ۴.۵٪ = ۱۳۵,۰۰۰,۰۰۰ ریال (۱۳ میلیون و پانصد هزار تومان)
این مثال ها نشان می دهد که با افزایش مبلغ مهریه و همچنین پیشروی پرونده به مراحل بالاتر قضایی، هزینه های دادرسی نیز به صورت تصاعدی افزایش می یابد. بنابراین، مشاوره با وکیل و برآورد دقیق این هزینه ها پیش از اقدام قانونی، اهمیت بسزایی دارد.
۳.۳. سایر هزینه های جانبی مطالبه مهریه
علاوه بر هزینه های اصلی دادرسی که بر اساس تعرفه های قانونی دریافت می شوند، مطالبه مهریه ممکن است شامل هزینه های جانبی دیگری نیز باشد که باید مورد توجه قرار گیرند:
- حق الوکاله وکیل: یکی از مهم ترین هزینه ها در دعاوی مهریه، حق الوکاله وکیل است. اگرچه تعرفه های قانونی برای حق الوکاله وکیل وجود دارد که بسته به مرحله دادرسی و میزان بهای خواسته متغیر است، اما در عمل، حق الوکاله معمولاً به صورت توافقی بین موکل و وکیل تعیین می شود. این توافق می تواند به صورت درصدی از مبلغ مهریه وصول شده یا به صورت مبلغ ثابت باشد. توصیه می شود قرارداد وکالت به صورت شفاف و مکتوب تنظیم شود.
- هزینه کارشناسی: در برخی موارد، مانند زمانی که نوع مهریه غیرنقدی است (مثل ملک یا سهام) و ارزش آن مورد اختلاف باشد، یا نیاز به ارزیابی دقیق قیمت سکه در تاریخ مشخصی باشد، دادگاه یا اداره ثبت ممکن است دستور کارشناسی صادر کند. هزینه کارشناسی توسط خواهان پرداخت می شود، اما در نهایت می تواند به عنوان بخشی از خسارات دادرسی از خوانده مطالبه گردد.
- هزینه انتشار آگهی: اگر زوج مجهول المکان باشد و امکان ابلاغ اوراق قضایی به او از طریق عادی میسر نباشد، دادگاه یا اداره ثبت دستور انتشار آگهی در روزنامه های کثیرالانتشار را صادر می کند. هزینه این آگهی بر عهده زوجه است که آن نیز قابل مطالبه از زوج خواهد بود.
- هزینه درخواست استعلام اموال: برای شناسایی و توقیف اموال زوج، ممکن است نیاز به استعلام از مراجع مختلف (مانند اداره ثبت اسناد، بانک مرکزی، راهنمایی و رانندگی، بورس و…) باشد. این استعلامات نیز هر کدام هزینه های جزئی دارند که باید توسط خواهان پرداخت شود.
- هزینه های کپی مدارک و اوراق قضایی: در طول فرآیند دادرسی، تهیه کپی از مدارک، دادخواست ها، ضمائم و سایر اوراق قضایی نیز هزینه های اندکی را در پی دارد.
آگاهی از تمامی هزینه های دادرسی و جانبی، به زوجه این امکان را می دهد که با دید بازتری وارد فرآیند مطالبه مهریه شود و برای تأمین مالی این مراحل آمادگی لازم را داشته باشد. همچنین، می تواند در مذاکرات صلح و سازش با زوج، این هزینه ها را نیز در نظر بگیرد.
۴. پرداخت هزینه ها و امکان درخواست اعسار و معافیت های قانونی
مسئولیت پرداخت هزینه های دادرسی، به ویژه در مراحل اولیه، می تواند بار مالی قابل توجهی برای زوجه ایجاد کند. با این حال، قوانین ایران راهکارهایی برای کاهش این بار، از جمله امکان درخواست اعسار و معافیت های قانونی، پیش بینی کرده اند.
۴.۱. شیوه پرداخت هزینه های دادرسی
- در اداره ثبت: نحوه پرداخت نیم عشر دولتی در اداره ثبت متفاوت است. زوجه در ابتدای امر ملزم به پرداخت این نیم عشر نیست. این مبلغ، در صورت وصول مهریه یا پس از پایان عملیات اجرایی، از زوج دریافت می شود. اگر زوج ظرف مهلت مقرر (۲۰ روز) مهریه را بپردازد یا با زوجه مصالحه کند یا زوجه انصراف دهد، از پرداخت این نیم عشر معاف خواهد بود. در واقع، حق الاجرا (نیم عشر) در صورت عدم پرداخت مهریه توسط زوج در موعد قانونی، از خود او اخذ می شود.
- در دادگاه: اما در مسیر دادگاه، هزینه های دادرسی باید در همان ابتدای امر و در زمان ثبت دادخواست به حساب دادگستری واریز شود. بدون پرداخت این هزینه ها، دادخواست در ابتدا ثبت نمی شود یا قرار رد دادخواست صادر می گردد.
۴.۲. دادخواست اعسار از پرداخت هزینه دادرسی
یکی از مهم ترین تسهیلات قانونی برای خواهان هایی که توان مالی پرداخت هزینه های دادرسی را ندارند، ارائه «دادخواست اعسار از پرداخت هزینه دادرسی» است. اعسار به معنای عدم توانایی فرد برای پرداخت دیون خود است. در اینجا، منظور عدم تمکن مالی زوجه برای پرداخت هزینه های دادرسی مهریه است.
شرایط و مراحل ارائه دادخواست اعسار:
- همزمانی یا جدایی: زوجه می تواند دادخواست اعسار از پرداخت هزینه دادرسی را همزمان با دادخواست اصلی مطالبه مهریه، یا به صورت جداگانه و پس از آن، به همان مرجع قضایی تقدیم کند.
- نقش شهادت شهود: برای اثبات اعسار، زوجه باید دو شاهد واجد شرایط (عدل و آشنا به وضعیت مالی زوجه) را معرفی کند که شهادت دهند زوجه قادر به پرداخت هزینه های دادرسی نیست.
- رسیدگی به دادخواست: دادگاه یا شورای حل اختلاف به دادخواست اعسار به صورت جداگانه رسیدگی می کند. در صورت احراز اعسار زوجه، حکم اعسار صادر می شود.
پیامدهای پذیرش اعسار:
با پذیرش دادخواست اعسار، زوجه به صورت «موقت» از پرداخت هزینه های دادرسی معاف می شود. این بدان معناست که رسیدگی به پرونده مهریه آغاز خواهد شد و هزینه ها در زمان دیگری دریافت خواهند شد. پس از صدور حکم قطعی مبنی بر پرداخت مهریه و موفقیت زوجه در وصول آن از زوج، دادگاه می تواند هزینه های دادرسی را از خود زوج دریافت کند یا پس از وصول مهریه توسط زوجه، این مبلغ را از او کسر نماید. در واقع، بار مالی اولیه از دوش زوجه برداشته می شود و مسئولیت پرداخت آن به زوج (محکوم علیه) منتقل می گردد.
۴.۳. معافیت های قانونی از پرداخت هزینه دادرسی
علاوه بر اعسار که یک معافیت موقت و مشروط است، برخی معافیت های قانونی دائمی نیز برای گروه های خاصی از افراد وجود دارد:
- ماده ۵ قانون حمایت از خانواده: این ماده تصریح می کند که در صورت عدم تمکن مالی هریک از اصحاب دعوی دادگاه می تواند پس از احراز مراتب و با توجه به اوضاع و احوال، وی را از پرداخت هزینه دادرسی، حق الزحمه کارشناسی، حق الزحمه داوری و سایر هزینه ها معاف یا پرداخت آن ها را به زمان اجرای حکم موکول کند. این ماده زمینه قانونی را برای اعسار فراهم می کند.
- معافیت دائم مددجویان کمیته امداد و سازمان بهزیستی: طبق قوانین، افراد تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی (ره) و مددجویان سازمان بهزیستی کشور به طور دائم از پرداخت تمامی هزینه های دادرسی و امور مربوط به آن معاف هستند. دادگاه در این موارد نمی تواند پرداخت هزینه ها را به زمان اجرای حکم موکول کند، بلکه این افراد به کلی از پرداخت معافند.
- معافیت ۲۰ روزه متعهد از پرداخت هزینه های اجرایی (سامانه سجل محکومیت های مالی): تبصره ۲ ماده ۱۱۳ قانون برنامه ششم توسعه بیان می کند که اگر متعهد سند لازم الاجرا (زوج) ظرف مدت ۲۰ روز از ابلاغ اجراییه ثبت، نسبت به انجام تعهد خود یا جلب رضایت متعهدله (زوجه) اقدام نماید، از پرداخت هزینه های اجرایی (نیم عشر) معاف خواهد بود. در غیر این صورت، اطلاعات وی جهت درج در سامانه سجل محکومیت های مالی منعکس خواهد شد که تبعات جدی، از جمله ممنوعیت از انعقاد قرارداد مالی و دریافت تسهیلات بانکی را در پی دارد.
۵. تامین خواسته و توقیف اموال برای مهریه و هزینه های آن
یکی از مهم ترین اقدامات برای تضمین وصول مهریه، به ویژه زمانی که زوجه نگران انتقال یا پنهان کردن اموال توسط زوج است، «تامین خواسته» یا توقیف اموال است. این اقدام می تواند در هر دو مسیر ثبت و دادگاه صورت گیرد.
اهمیت توقیف اموال (تامین خواسته)
تامین خواسته به زوجه اجازه می دهد که پیش از صدور حکم قطعی یا حتی آغاز دادرسی اصلی، اموال منقول و غیرمنقول زوج را به میزانی که برای پوشش مهریه کافی باشد، توقیف کند. این کار از این جهت اهمیت دارد که مانع از هرگونه تصرف، انتقال، فروش یا پنهان کردن اموال توسط زوج می شود و در واقع، حقوق زوجه را بر روی اموال معینی از زوج ثابت نگه می دارد. در دعاوی مهریه، به دلیل رسمی بودن سند ازدواج، معمولاً نیاز به تودیع خسارت احتمالی برای تامین خواسته نیست و دادگاه بدون اخذ تضمین، قرار تامین خواسته را صادر می کند.
مراحل توقیف اموال در ثبت و دادگاه
- در اداره ثبت: پس از صدور اجراییه و ابلاغ آن به زوج، چنانچه وی ظرف ۱۰ روز مهریه را پرداخت نکند، زوجه می تواند با معرفی اموال زوج، درخواست توقیف آن ها را به اداره ثبت ارائه دهد. اگر زوجه از اموال زوج اطلاع کافی نداشته باشد، می تواند از اداره ثبت درخواست کند تا از مراجع مختلف (مانند راهنمایی و رانندگی برای خودرو، اداره ثبت برای املاک، بانک مرکزی برای حساب ها) استعلام گرفته شود.
- در دادگاه: زوجه می تواند همزمان با طرح دادخواست مهریه یا حتی پیش از آن (با رعایت شرایط قانونی)، درخواست صدور قرار تامین خواسته را به دادگاه ارائه کند. دادگاه پس از بررسی، قرار تامین خواسته را صادر می کند و سپس زوجه می تواند با این قرار، اقدام به توقیف اموال شناسایی شده زوج نماید.
مفهوم مستثنیات دین و اموالی که قابل توقیف نیستند
بر اساس قانون، تمامی اموال زوج برای پرداخت مهریه قابل توقیف نیستند و برخی از اموال به عنوان مستثنیات دین شناخته می شوند. این اموال به منظور حفظ کرامت انسانی و حداقل زندگی آبرومندانه برای فرد مدیون و خانواده اش، از شمول توقیف خارج هستند. مستثنیات دین شامل موارد زیر می شوند:
- مسکن مورد نیاز: مسکن مورد نیاز مدیون و افراد تحت تکفل وی با رعایت شأن عرفی آن ها.
- اثاثیه ضروری: اثاثیه و لوازم ضروری زندگی که برای ادامه حیات و حداقل رفاه لازم است.
- غذا و آذوقه: آذوقه موجود در منزل که برای مصرف یک ماه مدیون و افراد تحت تکفل وی ضروری است.
- ابزار و کتب علمی و شغلی: ابزار و وسایل کار و کتب و نوشت افزار لازم برای شغل، حرفه یا تحصیل مدیون.
- وسایل نقلیه ضروری: وسایل نقلیه مورد نیاز و ضروری (مثلاً برای امرار معاش یا بیماری).
- ودیعه اجاره: مبلغ ودیعه ای که مستأجر برای سکونت در منزل خود پرداخته است (تا سقف مقرر در قانون).
- تلفن همراه و خط ارتباطی: در برخی تفاسیر و رویه های قضایی، تلفن همراه و خط ارتباطی ضروری نیز جزو مستثنیات دین تلقی می شوند.
تشخیص مصادیق مستثنیات دین و تعیین میزان آن بر عهده قاضی رسیدگی کننده است که با توجه به وضعیت مالی، شغلی و عرفی مدیون تصمیم گیری می کند. بنابراین، ممکن است یک دارایی برای یک فرد مستثنیات دین باشد، اما برای فردی دیگر خیر.
نحوه استعلام اموال زوج
شناسایی اموال زوج، گامی حیاتی در توقیف آن هاست. زوجه می تواند از طریق مراجع قضایی یا اداره ثبت، درخواست استعلام اموال زوج را مطرح کند. مهم ترین این استعلامات شامل موارد زیر است:
- استعلام از اداره ثبت اسناد و املاک: برای شناسایی املاک و مستغلات ثبت شده به نام زوج.
- استعلام از پلیس راهنمایی و رانندگی: برای شناسایی خودروها و وسایل نقلیه به نام زوج.
- استعلام از بانک مرکزی و بانک ها: برای شناسایی حساب های بانکی و موجودی آن ها.
- استعلام از سازمان بورس و اوراق بهادار: برای شناسایی سهام و اوراق بهادار به نام زوج.
- استعلام از اداره ثبت شرکت ها: برای شناسایی سهم الشرکه یا سهام زوج در شرکت ها.
هزینه این استعلامات معمولاً توسط زوجه پرداخت می شود که در نهایت می تواند از زوج مطالبه گردد. در صورت عدم شناسایی اموال کافی، گواهی عدم موفقیت صادر شده و زوجه می تواند مسیر دادگاه را پیگیری کند.
۶. نکات حقوقی کلیدی در مطالبه مهریه
فرآیند مطالبه مهریه دارای پیچیدگی های حقوقی متعددی است که آگاهی از آن ها می تواند به زوجه و وکیل او در پیشبرد مؤثر پرونده کمک کند. در این بخش، به برخی از نکات مهم و رایج در این زمینه می پردازیم:
- تأثیر نوع مهریه (وجه نقد، سکه، ملک) بر هزینه دادرسی: همان طور که پیشتر نیز توضیح داده شد، نوع مهریه به صورت مستقیم بر درصد هزینه دادرسی تأثیری ندارد. ملاک محاسبه هزینه دادرسی، ارزش ریالی مهریه در زمان مطالبه است. چه مهریه سکه باشد و چه ملک، ابتدا ارزش آن به ریال محاسبه شده و سپس درصد قانونی بر آن اعمال می شود. بنابراین، تفاوت در نوع مهریه، تنها در نحوه ارزیابی و تبدیل آن به وجه رایج نمایان می شود.
- امکان مطالبه حق الوکاله وکیل همزمان با دادخواست مهریه: بله، زوجه می تواند همزمان با دادخواست مطالبه مهریه، در قالب «مطالبه خسارات دادرسی»، درخواست دریافت حق الوکاله وکیل خود را نیز مطرح کند. در صورت پیروزی در دعوا، دادگاه یا اداره ثبت می تواند زوج را مکلف به پرداخت حق الوکاله وکیل زوجه (بر اساس تعرفه های قانونی) نماید. البته مبلغ دقیق و میزان قابل مطالبه حق الوکاله، تابع ضوابط قانونی و تشخیص مرجع قضایی است.
- تکلیف هزینه ها در صورت عدم توانایی زوج در پرداخت مهریه: اگر زوج توانایی مالی پرداخت مهریه را نداشته باشد، می تواند دادخواست «اعسار از پرداخت مهریه» را تقدیم کند. در صورت پذیرش اعسار، دادگاه مهریه را تقسیط می کند. اما این موضوع تأثیری بر هزینه های دادرسی پرداختی توسط زوجه ندارد. همان طور که بیان شد، هزینه های دادرسی در نهایت از زوج (محکوم علیه) دریافت می شود و اگر زوج اعسار مالی داشته باشد، پرداخت هزینه ها نیز می تواند برای او تقسیط شود یا در صورت اثبات عدم تمکن مطلق، از پرداخت معاف گردد.
- امکان اعتراض به میزان هزینه دادرسی: بله، اگر زوجه یا وکیل او به نحوه محاسبه یا میزان هزینه دادرسی اعتراض داشته باشند، می توانند اعتراض خود را به همان مرجع قضایی که دستور پرداخت هزینه را صادر کرده است، ارائه دهند. این اعتراض معمولاً در قالب «اعتراض به قرار رد دادخواست به دلیل عدم پرداخت هزینه دادرسی» یا «ایراد شکلی» مطرح می شود و مرجع قضایی مکلف به رسیدگی به آن است.
- تفاوت هزینه دادرسی و حق الاجرا:
- هزینه دادرسی: مبلغی است که برای شروع و ادامه رسیدگی به دعوا در دادگاه یا شورای حل اختلاف، در ابتدا از خواهان دریافت می شود. این هزینه برای خدمات قضایی و بررسی پرونده است.
- حق الاجرا (نیم عشر دولتی): مبلغی است که برای اجرای حکم یا سند لازم الاجرا (مانند مهریه از طریق ثبت) از محکوم علیه دریافت می شود. این هزینه برای خدماتی است که در مرحله اجرا برای وصول دین انجام می گیرد و معادل یک بیستم (۵ درصد) از مبلغ اجراییه است.
- مدارک لازم برای طرح دعوای مهریه و اعسار:
- برای مطالبه مهریه: اصل و کپی شناسنامه و کارت ملی زوجه، اصل و کپی عقدنامه رسمی، گواهی عدم موفقیت از اداره ثبت (در صورت مراجعه از طریق دادگاه)، لیست اموال شناسایی شده زوج (در صورت درخواست تامین خواسته).
- برای دادخواست اعسار: اصل و کپی شناسنامه و کارت ملی زوجه، لیست کامل اموال و دارایی های زوجه (در صورت وجود)، معرفی دو شاهد واجد شرایط (با ذکر مشخصات کامل و آدرس) که از عدم تمکن مالی زوجه آگاه باشند.
۷. جمع بندی و توصیه نهایی
مطالبه مهریه، هرچند یک حق قانونی برای زوجه است، اما فرآیندی با ابعاد مالی و حقوقی پیچیده است که نیازمند آگاهی و برنامه ریزی دقیق است. هزینه های دادرسی مهریه، چه از طریق اداره ثبت و چه از طریق دادگاه، بخش جدایی ناپذیری از این مسیر محسوب می شوند. درک صحیح از مفاهیم نیم عشر دولتی، تعرفه های درصدی در مراحل مختلف دادرسی، و همچنین امکان استفاده از حق قانونی اعسار و معافیت های خاص، می تواند بار مالی این فرآیند را برای زوجه قابل مدیریت تر سازد.
همان طور که در این مقاله تشریح شد، انتخاب مسیر صحیح برای مطالبه مهریه، برآورد دقیق هزینه های اصلی و جانبی، و شناخت کامل از مستثنیات دین و نحوه توقیف اموال، همگی از عوامل کلیدی در موفقیت آمیز بودن این دعوا هستند. پیچیدگی های قانونی و تغییرات احتمالی در قوانین و رویه های قضایی، اهمیت بهره گیری از مشاوره و راهنمایی یک وکیل متخصص در امور خانواده را بیش از پیش نمایان می سازد. وکیل نه تنها می تواند در تمامی مراحل از تنظیم دادخواست تا اجرای حکم، همراه و راهنمای موکل باشد، بلکه با دانش و تجربه خود، از بروز اشتباهات احتمالی و تحمیل هزینه های اضافی جلوگیری می کند.
در نهایت، تصمیم گیری آگاهانه و سنجیده، با در نظر گرفتن تمامی جوانب حقوقی و مالی، گامی اساسی در احقاق حقوق مالی زوجه و مدیریت مؤثر این پرونده است. پیگیری حقوقی مهریه، فراتر از یک دعوای مالی صرف، گاه به معنای احقاق کرامت و استقلال مالی زوجه است که با رویکردی مستدل و اطلاعات کافی، می توان آن را با موفقیت به سرانجام رساند.
| ردیف | نوع اقدام | مرجع رسیدگی | میزان هزینه | توضیحات |
|---|---|---|---|---|
| ۱ | مطالبه اولیه مهریه | اجرای ثبت | نیم عشر دولتی (۱/۲۰ مبلغ مهریه) | در صورت وصول مهریه از زوج دریافت می شود. |
| ۲ | مطالبه مهریه در دادگاه (بدوی) | شورای حل اختلاف (تا ۲۰ میلیون تومان) | ۲.۵٪ بهای خواسته | برای مبالغ تا ۲۰۰ میلیون ریال. |
| ۳ | مطالبه مهریه در دادگاه (بدوی) | دادگاه خانواده (بالای ۲۰ میلیون تومان) | ۲.۵٪ (تا ۲۰۰ میلیون ریال) + ۳.۵٪ (مازاد) | برای مبالغ بیش از ۲۰۰ میلیون ریال. |
| ۴ | واخواهی/تجدیدنظر | دادگاه/شورا | ۴.۵٪ بهای خواسته | اعتراض به رأی غیابی یا حضوری. |
| ۵ | فرجام خواهی، اعاده دادرسی و اعتراض ثالث | دادگاه عالی/دیوان عالی کشور | ۵.۵٪ محکوم به | فقط برای مهریه وجه نقد یا تبدیل شده به وجه نقد. |
| ۶ | دادخواست اعسار | مرجع رسیدگی اصلی | رایگان (موقت) | در صورت احراز اعسار، پرداخت هزینه به بعد موکول می شود. |