آسیب حنجره عضو حیاتی تولید صدا و تنفس میتواند منجر به مشکلات جدی گفتار بلع و حتی تنفس شود. شناخت علائم دلایل و روشهای تشخیص و درمان این آسیبها برای حفظ سلامت صوتی و عملکرد طبیعی حنجره ضروری است.
آسیب های حنجره و روش های درمان آنها
حنجره که اغلب به آن جعبه صوتی نیز گفته میشود ساختار پیچیدهای در قسمت جلوی گردن است که نقشی محوری در فرآیندهای حیاتی مانند تولید صدا (گفتار و آواز) محافظت از مجاری تنفسی در برابر ورود غذا و مایعات (بلع) و عبور هوا به ریهها (تنفس) ایفا میکند. این عضو شامل غضروفها عضلات تارهای صوتی و اعصاب مرتبط است که هماهنگی دقیق آنها برای انجام این وظایف ضروری است. با توجه به حساسیت و کاربردهای متعدد حنجره آسیب دیدن آن میتواند طیف وسیعی از مشکلات را به همراه داشته باشد که بر کیفیت زندگی فرد تأثیر میگذارد. درک ساختار و عملکرد حنجره اولین گام برای شناخت آسیبهای آن و اهمیت تشخیص و درمان به موقع است.
حنجره چیست و کجاست
حنجره یا لارنکس اندامی لولهای شکل است که در قسمت قدامی (جلوی) گردن بالای نای و زیر استخوان لامی قرار دارد. این ساختار عمدتاً از غضروفهایی مانند غضروف تیروئید (که در مردان برجستگی سیب آدم را تشکیل میدهد) غضروف کریکوئید و غضروفهای آریتنوئید تشکیل شده است. در داخل حنجره دو نوار عضلانی به نام تارهای صوتی قرار دارند که با ارتعاش خود در هنگام عبور هوا از ریهها صدا تولید میکنند. حنجره همچنین به عنوان دریچهای عمل میکند که در هنگام تنفس باز و در هنگام بلع بسته میشود تا از ورود غذا و مایعات به ریهها جلوگیری کند. موقعیت آن در گردن و ارتباط نزدیک با مری و نای آن را در معرض آسیبهای مختلف قرار میدهد.
علائم آسیب دیدگی حنجره
آسیب به حنجره میتواند با علائم متنوعی همراه باشد که بسته به علت و شدت آسیب متفاوت هستند. این علائم ممکن است به صورت ناگهانی یا تدریجی ظاهر شوند و میتوانند بر توانایی فرد در صحبت کردن بلع یا حتی تنفس تأثیر بگذارند. توجه به این نشانهها و مراجعه به پزشک متخصص در صورت پایداری آنها گام مهمی در تشخیص به موقع و شروع درمان مناسب است. عدم توجه به علائم اولیه میتواند منجر به مزمن شدن مشکل و دشواری درمان شود.
تغییرات صدا خشکی و گرفتگی
شایعترین و اغلب اولین علامت آسیب دیدگی حنجره تغییر در کیفیت صدا است. این تغییرات میتوانند شامل خشکی صدا گرفتگی (صدای خراشیده یا بمتر از حد معمول) یا صدای نفسآلود باشند. این علائم معمولاً ناشی از التهاب ورم یا آسیب مستقیم به تارهای صوتی هستند که مانع از ارتعاش صحیح و هماهنگ آنها میشود. استفاده بیش از حد از صدا عفونتهای ویروسی مانند سرماخوردگی و لارنژیت یا رفلاکس اسید معده از دلایل اصلی این تغییرات هستند.
درد سرفه و مشکل بلع
درد در ناحیه حنجره یا گلو به ویژه هنگام صحبت کردن یا بلع یکی دیگر از علائم رایج است. این درد میتواند ناشی از التهاب بافتهای اطراف حنجره کشیدگی عضلانی یا آسیب فیزیکی باشد. سرفههای خشک و مداوم نیز ممکن است به دلیل تحریک حنجره توسط التهاب عفونت رفلاکس یا عوامل محیطی مانند دود سیگار رخ دهد. مشکل در بلع غذا یا مایعات (دیسفاژی) نیز میتواند نشانهای از آسیب حنجره باشد زیرا حنجره نقش مهمی در محافظت از راه هوایی در هنگام بلع دارد و آسیب به آن میتواند این مکانیسم حفاظتی را مختل کند.
کاهش قدرت صوتی و بیصدا شدن
کاهش قدرت صوتی به معنای دشواری در تولید صدای بلند یا رسایی است. این مشکل میتواند از ضعف خفیف صدا تا بیصدا شدن کامل (آفونیا) متغیر باشد. این علامت معمولاً نشاندهنده آسیب جدیتر به تارهای صوتی یا اعصاب کنترلکننده آنها است. فلج تارهای صوتی ندولها پولیپها کیستها یا تومورها روی تارهای صوتی میتوانند باعث کاهش یا از دست دادن توانایی ارتعاش صحیح تارهای صوتی و در نتیجه کاهش قدرت یا از دست دادن صدا شوند. این وضعیت نیازمند بررسی فوری پزشکی است.
دلایل و انواع آسیب به حنجره
آسیب به حنجره میتواند دلایل متعددی داشته باشد که از عوامل محیطی و رفتاری گرفته تا بیماریهای خاص و آسیبهای فیزیکی را در بر میگیرد. شناخت این دلایل به پیشگیری و انتخاب روش درمانی مناسب کمک میکند. در بسیاری از موارد آسیب حنجره نتیجه ترکیبی از چند عامل است. برخی از این آسیبها موقتی و برخی دیگر میتوانند دائمی باشند به همین دلیل تشخیص دقیق علت اهمیت فراوانی دارد.
استفاده نادرست صدا و فشار
یکی از شایعترین دلایل آسیب به حنجره استفاده غیرصحیح یا بیش از حد از صدا است. فریاد زدن مکرر صحبت کردن با صدای بلند برای مدت طولانی آواز خواندن با تکنیک نادرست یا حتی زمزمه کردن طولانیمدت میتواند فشار زیادی بر تارهای صوتی وارد کند. این فشار مداوم میتواند منجر به التهاب تارهای صوتی (لارنژیت فونوتروماتیک) خونریزی در تارهای صوتی یا تشکیل ضایعات خوشخیم مانند ندولها (گرههای صوتی) و پولیپها شود. این مشکلات به خصوص در افرادی که از صدای خود به صورت حرفهای استفاده میکنند مانند معلمان خوانندگان بازیگران و سخنرانان شایع است.
عفونت ها و التهابات
عفونتهای ویروسی (مانند ویروسهای سرماخوردگی و آنفلوانزا) و گاهی باکتریایی میتوانند باعث التهاب حنجره شوند که به آن لارنژیت عفونی میگویند. این التهاب منجر به ورم تارهای صوتی شده و باعث گرفتگی و خشکی صدا میشود. لارنژیت حاد معمولاً با استراحت صوتی و درمان علامتی بهبود مییابد اما لارنژیت مزمن میتواند ناشی از عوامل دیگری مانند رفلاکس سیگار کشیدن یا استفاده نادرست صدا باشد و نیاز به بررسی و درمان تخصصی دارد. التهابات مزمن میتوانند به آسیبهای طولانیمدت تارهای صوتی منجر شوند.
ضربه و آسیب فیزیکی
وارد شدن ضربه مستقیم به ناحیه گردن میتواند آسیبهای جدی به حنجره وارد کند. این آسیبها ممکن است در اثر تصادفات رانندگی حوادث ورزشی یا ضربههای فیزیکی ایجاد شوند. شدت آسیب میتواند از کبودی و ورم خفیف تا شکستگی غضروفهای حنجره پارگی تارهای صوتی یا آسیب به اعصاب حنجره متغیر باشد. این نوع آسیبها اغلب با درد شدید مشکل در تنفس تغییرات صدا و مشکل بلع همراه هستند و ممکن است نیاز به مداخله فوری پزشکی و جراحی داشته باشند.
آلاینده ها و محیط
قرار گرفتن در معرض آلایندههای محیطی مانند دود سیگار (فعال یا غیرفعال) هوای آلوده صنعتی گرد و غبار مواد شیمیایی تحریککننده و هوای بسیار خشک میتواند باعث تحریک و التهاب مزمن حنجره شود. دود سیگار به طور خاص یکی از عوامل اصلی آسیب به تارهای صوتی و افزایش خطر ابتلا به پولیپهای حنجره و سرطان حنجره است. هوای خشک میتواند باعث خشکی مخاط حنجره و تارهای صوتی شده و آنها را مستعد آسیب در هنگام استفاده از صدا کند.
بیماری های خاص حنجره لارنژیت ندول پولیپ فلج تنگی سرطان
علاوه بر دلایل شایع برخی بیماریهای خاص به طور مستقیم حنجره را تحت تأثیر قرار میدهند. لارنژیت چه حاد و چه مزمن همانطور که گفته شد التهاب تارهای صوتی است. ندولها و پولیپها ضایعات خوشخیم روی تارهای صوتی هستند که اغلب ناشی از استفاده نادرست صدا هستند. فلج تارهای صوتی به معنای عدم حرکت یک یا هر دو تار صوتی است که میتواند ناشی از آسیب عصبی جراحی یا بیماریهای زمینهای باشد. تنگی حنجره به باریک شدن مجرای هوایی در سطح حنجره اشاره دارد که میتواند مادرزادی یا اکتسابی (مثلاً پس از لولهگذاری طولانیمدت) باشد و باعث مشکلات تنفسی شود. سرطان حنجره رشد بدخیم سلولها در حنجره است که اغلب با سیگار کشیدن مرتبط است و نیاز به درمانهای تخصصی شامل جراحی پرتو درمانی و شیمی درمانی دارد.
بیماری های زمینه ای و رفلاکس
برخی بیماریهای زمینهای میتوانند به طور غیرمستقیم بر سلامت حنجره تأثیر بگذارند. رفلاکس حنجرهای-حلقی (LPR) نوعی از رفلاکس اسید معده است که در آن اسید به حنجره و حلق میرسد و باعث التهاب سرفه گرفتگی صدا احساس گرفتگی در گلو و پاک کردن مکرر گلو میشود. بیماریهای تیروئید برخی بیماریهای عصبی عضلانی بیماریهای خودایمنی و حتی برخی داروها نیز میتوانند بر عملکرد حنجره و تارهای صوتی تأثیر بگذارند. تشخیص و کنترل این بیماریهای زمینهای برای درمان موفقیتآمیز مشکلات حنجره ضروری است.
تشخیص و درمان آسیب حنجره
تشخیص آسیبهای حنجره نیازمند معاینه دقیق توسط پزشک متخصص گوش حلق و بینی (اتولارینگولوژیست) و گاهی همکاری با آسیبشناس گفتار و زبان است. فرآیند تشخیص معمولاً با گرفتن شرح حال کامل از بیمار در مورد علائم سابقه پزشکی شغل و سبک زندگی آغاز میشود. پس از آن معاینه فیزیکی انجام میشود. روشهای تشخیصی و درمانی متنوعی برای مدیریت آسیبهای حنجره وجود دارد که بسته به نوع و شدت آسیب انتخاب میشوند.
روش های تشخیص و معاینه
معاینه اولیه حنجره میتواند با استفاده از آینه حنجرهای (یک آینه کوچک که در انتهای یک دسته بلند قرار دارد و پزشک با استفاده از آن و نور حنجره را مشاهده میکند) یا لارنگوسکوپی انعطافپذیر (استفاده از یک لوله نازک و انعطافپذیر با دوربین در انتهای آن که از طریق بینی وارد میشود) انجام شود. این روشها به پزشک اجازه میدهند تا ظاهر کلی حنجره و تارهای صوتی وجود التهاب قرمزی ضایعات یا مشکلات حرکتی را بررسی کند. در برخی موارد ممکن است نیاز به روشهای تصویربرداری مانند سیتی اسکن یا امآرآی برای بررسی دقیقتر ساختارهای غضروفی یا تشخیص تومورها باشد.
استروبوسکوپی
استروبوسکوپی یک روش تخصصی برای بررسی حرکت تارهای صوتی در حین تولید صدا است. این روش از نور چشمکزن با فرکانس نزدیک به فرکانس ارتعاش تارهای صوتی استفاده میکند و به پزشک اجازه میدهد تا حرکت سریع تارهای صوتی را به صورت آهسته مشاهده کند. استروبوسکوپی در تشخیص دقیق ضایعات کوچک روی تارهای صوتی (مانند ندولها و پولیپها) بررسی الگوهای ارتعاشی غیرطبیعی و فلج تارهای صوتی بسیار ارزشمند است و اطلاعات حیاتی برای برنامهریزی درمان فراهم میکند.
استراحت داروها و آب رسانی
درمان اولیه برای بسیاری از آسیبهای حنجره به ویژه آنهایی که ناشی از استفاده بیش از حد صدا یا التهاب حاد هستند شامل استراحت صوتی مطلق (پرهیز کامل از صحبت کردن) یا نسبی (صحبت کردن با صدای کم و محدود) است. این کار به تارهای صوتی فرصت میدهد تا بهبود یابند. استفاده از داروهای ضد التهاب (مانند کورتیکواستروئیدها) برای کاهش ورم آنتیبیوتیکها در صورت وجود عفونت باکتریایی و داروهای کنترلکننده رفلاکس معده (مانند مهارکنندههای پمپ پروتون) بسته به علت آسیب تجویز میشود. آبرسانی کافی بدن از طریق نوشیدن آب و استفاده از بخور یا مرطوبکننده هوا نیز به حفظ رطوبت تارهای صوتی و تسکین علائم کمک میکند.
گفتاردرمانی و جراحی
گفتاردرمانی (یا صوتدرمانی) نقش بسیار مهمی در درمان بسیاری از مشکلات حنجره به ویژه آنهایی که ناشی از استفاده نادرست صدا یا فلج تارهای صوتی هستند ایفا میکند. آسیبشناس گفتار و زبان با آموزش تکنیکهای صحیح تنفس تولید صدا کاهش فشار بر حنجره و تمرینات تقویتی به بهبود کیفیت صدا و پیشگیری از آسیبهای آینده کمک میکند. در مواردی که ضایعات بزرگ روی تارهای صوتی وجود دارد (مانند پولیپهای بزرگ کیستها یا تومورها) یا در صورت فلج تارهای صوتی که با گفتاردرمانی بهبود نمییابد ممکن است نیاز به جراحی حنجره (لارنگوسکوپی میکروسکوپی یا جراحی باز) برای برداشتن ضایعات یا بهبود عملکرد تارهای صوتی باشد.
پیشگیری از آسیب حنجره
پیشگیری همواره بهتر از درمان است و این اصل در مورد سلامت حنجره نیز صادق است. با رعایت برخی نکات ساده در زندگی روزمره و توجه به بهداشت صوتی میتوان خطر آسیب دیدگی حنجره را به طور قابل توجهی کاهش داد. این اقدامات پیشگیرانه به ویژه برای افرادی که شغل یا فعالیتهایشان نیازمند استفاده زیاد از صدا است اهمیت بیشتری دارد.
مراقبت از صدا و بهداشت آن
مراقبت صحیح از صدا شامل پرهیز از فریاد زدن یا صحبت کردن با صدای بلند برای مدت طولانی استراحت دادن به صدا در صورت احساس خستگی و استفاده از تکنیکهای صحیح تولید صدا (به ویژه برای خوانندگان و سخنرانان) است. همچنین پرهیز از پاک کردن مکرر و شدید گلو که میتواند به تارهای صوتی آسیب برساند و پرهیز از زمزمه کردن طولانیمدت توصیه میشود. استفاده از میکروفون در محیطهای پر سر و صدا یا هنگام صحبت برای گروه بزرگی از افراد میتواند فشار روی حنجره را کاهش دهد. گرم کردن صدا قبل از استفاده طولانیمدت و سرد کردن آن پس از اتمام کار نیز میتواند مفید باشد.
رژیم غذایی و پرهیز از عوامل مضر
نوشیدن آب کافی در طول روز برای حفظ رطوبت تارهای صوتی بسیار مهم است. پرهیز از مصرف بیش از حد کافئین و الکل که میتوانند باعث خشکی شوند و پرهیز از غذاهای تند و اسیدی که میتوانند رفلاکس را تشدید کنند توصیه میشود. دوری از دود سیگار (چه سیگار کشیدن و چه قرار گرفتن در معرض دود دست دوم) حیاتیترین اقدام برای پیشگیری از آسیبهای جدی حنجره از جمله سرطان است. همچنین پرهیز از قرار گرفتن در معرض آلایندههای صنعتی و گرد و غبار و استفاده از ماسک در صورت لزوم میتواند به سلامت حنجره کمک کند. مدیریت بیماریهای زمینهای مانند رفلاکس معده نیز در پیشگیری از آسیبهای حنجرهای ناشی از آن نقش دارد.
علائم پارگی حنجره چیست؟
علائم پارگی حنجره شامل درد شدید در گردن مشکل یا درد در بلع و تنفس تغییرات شدید صدا مانند بیصدا شدن یا صدای نفسآلود سرفه خونی و گاهی تورم یا کبودی در ناحیه گردن است.
چه غذاهایی برای حنجره آسیب دیده مضر هستند؟
غذاهای تند اسیدی (مانند مرکبات و گوجه فرنگی) چرب و نوشیدنیهای گازدار کافئیندار و الکلی میتوانند باعث تحریک حنجره تشدید التهاب یا افزایش رفلاکس شده و برای حنجره آسیب دیده مضر هستند.
آیا مشکلات تیروئید بر حنجره تاثیر میگذارد؟
بله مشکلات تیروئید میتوانند بر حنجره تأثیر بگذارند. غده تیروئید در نزدیکی حنجره قرار دارد و جراحیهای تیروئید ممکن است به اعصاب کنترلکننده تارهای صوتی آسیب بزنند. همچنین برخی بیماریهای خودایمنی تیروئید ممکن است با التهاب حنجره همراه باشند.
آیا بعد از جراحی حنجره صدا به حالت قبل برمی گردد؟
بازگشت صدا به حالت قبل از جراحی حنجره به نوع جراحی علت آسیب و وسعت آن بستگی دارد. در برخی موارد به خصوص با گفتاردرمانی پس از جراحی صدا بهبود قابل توجهی مییابد اما در آسیبهای شدید یا برداشتن بخشی از حنجره ممکن است صدا کاملاً به حالت قبل برنگردد.
درمان قارچ حنجره چیست؟
درمان قارچ حنجره معمولاً شامل تجویز داروهای ضد قارچ خوراکی یا موضعی توسط پزشک متخصص است. رعایت بهداشت دهان و حلق و گاهی بررسی سیستم ایمنی بدن نیز ممکن است بخشی از روند درمان باشد.