معیارهای فهرست آثار ثبت شده ایران در یونسکو چیست؟

برای ثبت یک اثر در فهرست میراث جهانی یونسکو، آن اثر باید حداقل یکی از ۱۰ معیار مشخص شده توسط این سازمان را دارا باشد؛ شش معیار فرهنگی و چهار معیار طبیعی. این معیارها تضمین می کنند که آثار انتخاب شده دارای ارزش جهانی برجسته هستند و نمایانگر بی نظیرترین دستاوردهای انسانی یا پدیده های طبیعی روی کره زمین به شمار می روند. جایگاه ایران با ۲۸ اثر ثبت شده در فهرست میراث جهانی تا سال ۲۰۲۴، ایران را در رتبه دهم جهانی قرار داده است که نشان از غنای بی بدیل میراث فرهنگی و طبیعی این سرزمین کهن دارد. در ادامه به تفصیل به این معیارها و چگونگی انطباق گنجینه های ایران با آن ها خواهیم پرداخت.

سازمان یونسکو (سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد) نقشی حیاتی در شناسایی، حفاظت و ترویج میراث مشترک بشریت ایفا می کند. مفهوم میراث جهانی فراتر از مرزهای ملی است و به آثاری اشاره دارد که ارزش استثنایی برای کل بشریت دارند و نسل های آینده نیز باید از آن ها بهره مند شوند. این میراث شامل مکان های باستانی، سازه های معماری چشمگیر، چشم اندازهای طبیعی بی همتا و فرهنگ های زنده ای است که داستان تکامل بشر و سیاره زمین را روایت می کنند. ایران، با تاریخ و تمدنی غنی، سهم قابل توجهی در این فهرست جهانی دارد و هر یک از آثار ثبت شده آن، گوشه ای از شکوه و قدمت این سرزمین را به نمایش می گذارد.

میراث جهانی یونسکو: تعاریف، تاریخچه و اهمیت آن

میراث جهانی یونسکو به مجموعه مکان های فرهنگی یا طبیعی اطلاق می شود که بر اساس کنوانسیون ۱۹۷۲ میراث جهانی، دارای ارزش جهانی برجسته (Outstanding Universal Value – OUV) تشخیص داده شده و برای حفاظت از آن ها، مسئولیت مشترک بر عهده جامعه جهانی قرار می گیرد. تفاوت اصلی آن با میراث ملی در وسعت و اهمیت آن است؛ در حالی که میراث ملی تنها برای یک کشور خاص ارزش دارد، میراث جهانی برای کل بشریت، فارغ از نژاد، مذهب و ملیت، ارزشمند محسوب می شود.

کنوانسیون میراث جهانی در تاریخ ۱۶ نوامبر ۱۹۷۲ به تصویب کنفرانس عمومی یونسکو رسید و هدف اصلی آن، ایجاد یک سیستم جهانی برای شناسایی و حفاظت از مهم ترین مکان های فرهنگی و طبیعی جهان بود. این پیمان نامه، چارچوبی برای همکاری های بین المللی در زمینه حفظ این گنجینه های بی بدیل فراهم آورد. ایران در تاریخ ۲۶ فوریه ۱۹۷۵ به این کنوانسیون پیوست و از آن زمان، فعالانه در فرآیند شناسایی و نامزدی آثار خود مشارکت داشته است.

نقش کمیته میراث جهانی یونسکو، که از نمایندگان ۲۱ کشور عضو کنوانسیون تشکیل شده، در این فرآیند بسیار مهم است. این کمیته مسئولیت تصمیم گیری نهایی درباره ثبت آثار، نظارت بر وضعیت حفاظت آن ها و تخصیص کمک های مالی در صورت نیاز را بر عهده دارد. حفاظت از این آثار پس از ثبت جهانی، با وجود باقی ماندن در حیطه حاکمیت کشور میزبان، به یک مسئولیت مشترک بین المللی تبدیل می شود و تمام کشورهای عضو متعهد به همکاری در این راستا هستند.

ده معیار اصلی ثبت جهانی آثار در یونسکو: تبیین و نمونه های ایرانی

برای آنکه یک اثر در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت برسد، باید حداقل یکی از ده معیار زیر را دارا باشد که شش مورد فرهنگی و چهار مورد طبیعی هستند. این معیارها، چارچوبی برای ارزیابی ارزش جهانی برجسته یک مکان فراهم می آورند و تضمین می کنند که تنها ارزشمندترین آثار بشری و طبیعی در این فهرست جای می گیرند.

معیارهای فرهنگی یونسکو (Cultural Criteria)

معیارهای فرهنگی به آثاری اشاره دارند که نمایانگر جنبه های برجسته تمدن انسانی، هنر، معماری، فناوری یا تعاملات فرهنگی هستند.

معیار (I): شاهکار نبوغ خلاقانه بشر (Masterpiece of Human Creative Genius)

این معیار به آثاری تعلق می گیرد که نمادی برجسته از خلاقیت، نوآوری و نبوغ انسانی در طراحی، ساخت، یا مفهوم باشند. این آثار باید نقطه اوجی در هنر، معماری یا مهندسی بشر محسوب شوند.

مثال ایرانی و چرایی انطباق:

• تخت جمشید (پرسپولیس): به دلیل طراحی بی نظیر، مهندسی پیشرفته و هنر معماری هخامنشی که در زمان خود بی همتا بوده و اوج نبوغ یک تمدن باشکوه را به نمایش می گذارد. ستون های عظیم، نقش برجسته های دقیق و برنامه ریزی شهری منسجم این مجموعه، شاهکار خلاقیت هنرمندان و مهندسان آن دوره است.
• میدان نقش جهان (اصفهان): این میدان، یک شاهکار از شهرسازی و معماری اسلامی قرن ۱۷ میلادی است که مجموعه ای بی نظیر از بناهای مذهبی (مسجد امام، مسجد شیخ لطف الله)، حکومتی (عالی قاپو) و تجاری (سردر قیصریه) را با تقارن و هماهنگی بی نظیر در خود جای داده است.

معیار (II): تبادل ارزش های بشری (Interchange of Human Values)

آثاری که نشان دهنده تبادل مهمی از ارزش های بشری، در یک بازه زمانی مشخص یا در یک منطقه فرهنگی خاص، در پیشرفت معماری یا فناوری، هنرهای یادمانی، برنامه ریزی شهری یا طراحی چشم انداز باشند.

مثال ایرانی و چرایی انطباق:

• بازار تاریخی تبریز: این بازار نه تنها بزرگترین بازار سرپوشیده جهان است، بلکه به دلیل نقش محوری در جاده ابریشم، نشان دهنده تبادلات گسترده فرهنگی، تجاری و معماری بین تمدن های مختلف بوده است. معماری کاروانسراها، تیمچه ها و سراهای آن، تحت تأثیر سبک های مختلف بوده و خود نیز بر معماری بازارهای منطقه تأثیر گذاشته است.
• سازه های آبی شوشتر: این مجموعه باستانی، نمایانگر نبوغ مهندسی و مدیریت آب در دوران ساسانی است. طراحی پیچیده کانال ها، سدها و آسیاب ها که هنوز هم بخشی از آن مورد استفاده است، نشان دهنده انتقال دانش فنی در زمینه هیدرولیک بوده و بر سازه های مشابه در نقاط دیگر جهان تأثیرگذار بوده است.

معیار (III): گواهی بی نظیر یا حداقل استثنایی بر یک سنت فرهنگی (Unique or Exceptional Testimony to a Cultural Tradition)

آثاری که گواهی بی نظیر یا حداقل استثنایی بر یک سنت فرهنگی یا یک تمدن زنده یا از بین رفته باشند و اطلاعات منحصربه فردی درباره آن ارائه دهند.

مثال ایرانی و چرایی انطباق:

• شهر سوخته (سیستان و بلوچستان): این محوطه باستانی، گواهی بی نظیری بر یک تمدن باستانی و پیشرفته در عصر برنز است که با کشفیاتی نظیر چشم مصنوعی، جراحی مغز و نخستین پویانمایی، اطلاعات شگفت انگیزی از زندگی، هنر و علوم مردمان آن دوره ارائه می دهد.
• چغازنبیل (خوزستان): این زیگورات (معبد پلکانی)، نمادی استثنایی از معماری ایلامی و آیین های مذهبی یک تمدن باستانی است که اطلاعات بسیار ارزشمندی درباره ساختار اجتماعی، اعتقادات و فناوری های ایلامیان در هزاره دوم پیش از میلاد ارائه می دهد.

معیار (IV): نمونه ای برجسته از یک نوع ساختمان، مجموعه معماری یا چشم انداز (Outstanding Example of a Building, Architectural Ensemble or Landscape)

آثاری که نمونه ای برجسته از یک نوع ساختمان، مجموعه معماری یا فناوری، یا چشم اندازی باشند که مرحله مهمی از تاریخ بشر را به تصویر می کشند.

مثال ایرانی و چرایی انطباق:

• گنبد سلطانیه (زنجان): به عنوان بزرگترین گنبد آجری جهان و سومین گنبد بزرگ جهان، این بنا نمونه ای برجسته از معماری ایلخانی است که با تزئینات کاشی کاری و گچ بری نفیس خود، تأثیر عمیقی بر معماری اسلامی بعدی، به ویژه در آسیای مرکزی و عثمانی گذاشته است.
• باغ های ایرانی: این مجموعه شامل ۹ باغ تاریخی (مانند پاسارگاد، ارم، چهل ستون، فین) است که نمایش دهنده یک الگوی معماری باغ سازی منحصربه فرد با مفاهیم فلسفی و کاربردی (مدیریت آب، ایجاد سایه، تقارن و پیوند با طبیعت) هستند و مرحله مهمی از هنر و مهندسی باغ سازی در تاریخ بشریت را نشان می دهند.

معیار (V): نمونه ای برجسته از سکونتگاه سنتی بشر، کاربری زمین یا دریا (Outstanding Example of a Traditional Human Settlement, Land-Use or Sea-Use)

آثاری که نمونه ای برجسته از سکونتگاه سنتی بشر، کاربری زمین یا دریا، که نمایانگر یک یا چند فرهنگ است، یا تعامل انسان با محیط زیست را به ویژه زمانی که در برابر تغییرات برگشت ناپذیر آسیب پذیر شده، نشان می دهد.

مثال ایرانی و چرایی انطباق:

• روستای میمند (کرمان): این روستای دست کند، نمونه ای استثنایی از سکونتگاه های باستانی بشر است که با تداوم زندگی انسانی برای هزاران سال در دل صخره ها، سازگاری بی نظیر انسان با محیط طبیعی را به نمایش می گذارد.
• شهر تاریخی یزد: معماری و شهرسازی این شهر نمونه ای درخشان از سازگاری با اقلیم کویری است. استفاده از بادگیرها، قنات ها و مصالح بومی، تعامل هوشمندانه انسان با محیط زیست خشک را نشان می دهد و سبک زندگی سنتی را در طول قرون حفظ کرده است.
• منظر فرهنگی اورامانات/هورامان (کردستان و کرمانشاه): این منطقه با معماری پلکانی و زندگی سنتی خود، نشان دهنده تعامل هزاران ساله انسان با طبیعت در یک منطقه کوهستانی است و الگویی بی نظیر از سکونتگاه های بومی و کاربری پایدار زمین را ارائه می دهد.

معیار (VI): ارتباط مستقیم یا ملموس با رویدادها، سنت های زنده، ایده ها، باورها، یا آثار هنری و ادبی (Directly or Tangibly Associated with Events, Living Traditions, Ideas, Beliefs, or Artistic and Literary Works)

آثاری که ارتباط مستقیم یا ملموس با رویدادها یا سنت های زنده، با ایده ها، با باورها، یا با آثار هنری و ادبی دارای اهمیت جهانی برجسته داشته باشند.

مثال ایرانی و چرایی انطباق:

• تخت سلیمان (آذربایجان غربی): این محوطه باستانی به دلیل ارتباط عمیق با آیین زرتشت، یکی از کهن ترین ادیان جهان، و افسانه های مربوط به حضرت سلیمان، دارای اهمیت مذهبی و تاریخی برجسته ای است. آتشکده آذرگشنسب در این مجموعه، نماد پایداری سنت های دینی ایران باستان است.
• بیستون (کرمانشاه): این محوطه به دلیل داشتن کتیبه داریوش بزرگ، یک سند تاریخی بی نظیر از دوران هخامنشی، که به چندین زبان باستانی نوشته شده، ارتباط مستقیم و ملموسی با رویدادهای تاریخی مهم و انتقال دانش و فرهنگ در آن دوران دارد.

معیارهای طبیعی یونسکو (Natural Criteria)

معیارهای طبیعی به آثاری اشاره دارند که نمایانگر پدیده های زمین شناختی، زیستی، بوم شناختی یا زیبایی های طبیعی بی نظیر در مقیاس جهانی هستند.

معیار (VII): پدیده طبیعی یا زیبایی طبیعی بی نظیر (Superlative Natural Phenomena or Areas of Exceptional Natural Beauty)

آثاری که حاوی پدیده های طبیعی فوق العاده یا مناطق دارای زیبایی طبیعی و اهمیت زیبایی شناختی استثنایی باشند.

مثال ایرانی و چرایی انطباق:

• کویر لوت (کرمان، خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان): به دلیل کلوت های عظیم، تپه های ماسه ای بی نظیر (مانند تپه های ماسه ای هرمی شکل)، و پدیده های ژئومورفولوژیکی خیره کننده که نتیجه فرسایش بادی و آبی در طول میلیون ها سال هستند، زیبایی و ابهت منحصربه فردی دارد. این منطقه، یکی از گرم ترین نقاط روی زمین نیز محسوب می شود که خود یک پدیده طبیعی استثنایی است.

معیار (VIII): نمونه ای برجسته از مراحل اصلی تاریخ زمین (Outstanding Examples Representing Major Stages of Earth’s History)

آثاری که نمونه ای برجسته از مراحل اصلی تاریخ زمین، شامل سوابق زندگی، فرآیندهای زمین شناختی در حال انجام در توسعه اشکال زمین ریخت شناسی، یا ویژگی های مهم زمین ریخت شناختی یا فیزیوگرافی باشند.

مثال ایرانی و چرایی انطباق:

• کویر لوت: به دلیل فرسایش بادی و آبی منحصر به فرد که منجر به شکل گیری ساختارهای زمین شناختی بی همتا مانند کلوت ها و تپه های ریگی شده است، کویر لوت به وضوح فرآیندهای ژئومورفولوژیکی مداوم و مراحل مهمی از تاریخ تکامل زمین را نشان می دهد. رسوبات باستانی و نشانه های تغییرات اقلیمی در این منطقه، آن را به یک آزمایشگاه طبیعی برای مطالعه تاریخ زمین تبدیل کرده است.

معیار (IX): نمونه ای برجسته از فرآیندهای بوم شناختی و زیست شناختی در حال انجام (Outstanding Examples Representing Significant On-going Ecological and Biological Processes)

آثاری که نمونه ای برجسته از فرآیندهای بوم شناختی و زیست شناختی در حال انجام در تکامل و توسعه اکوسیستم های زمینی، آب شیرین، ساحلی و دریایی و جوامع گیاهی و جانوری باشند.

مثال ایرانی و چرایی انطباق:

• جنگل های هیرکانی (شمال ایران): این جنگل های باستانی معتدل خزان کننده، که بازمانده ای از دوران سوم زمین شناسی (پالئوژن و نئوژن) هستند، فرآیندهای اکولوژیکی و تکاملی منحصر به فردی را نشان می دهند. پایداری آن ها در طول میلیون ها سال و تنوع زیستی غنی گیاهی و جانوری، این جنگل ها را به یک آزمایشگاه زنده برای مطالعه تکامل اکوسیستم ها تبدیل کرده است.

معیار (X): حاوی مهم ترین و قابل توجه ترین زیستگاه های طبیعی برای حفاظت در محل تنوع زیستی (Most Important and Significant Natural Habitats for In-situ Conservation of Biological Diversity)

آثاری که حاوی مهم ترین و قابل توجه ترین زیستگاه های طبیعی برای حفاظت در محل تنوع زیستی، شامل آن گونه های در معرض خطر که از منظر علم یا حفاظت دارای ارزش جهانی برجسته هستند.

مثال ایرانی و چرایی انطباق:

• جنگل های هیرکانی: این جنگل ها به دلیل تنوع زیستی غنی و وجود گونه های گیاهی و جانوری نادر و در معرض خطر، از جمله گونه های بومی مانند شمشاد و درختان پهن برگ باستانی، یک زیستگاه طبیعی بسیار مهم برای حفاظت از تنوع زیستی به شمار می روند. این منطقه به عنوان پناهگاهی برای بسیاری از گونه های در معرض انقراض، اهمیت جهانی دارد.

ثبت یک اثر در فهرست میراث جهانی یونسکو، تنها یک افتخار ملی نیست، بلکه یک مسئولیت جهانی است. این اقدام، به معنای تعهد به حفاظت از این گنجینه ها برای نسل های کنونی و آینده بشریت است.

فهرست کامل آثار ثبت شده ایران در یونسکو تا سال 2024

تا پایان سال ۲۰۲۴، ایران موفق به ثبت ۲۸ اثر فرهنگی و طبیعی در فهرست میراث جهانی یونسکو شده است که آن را در رتبه دهم جهان از نظر تعداد آثار قرار می دهد. این آثار، گواهی بر تاریخ، تمدن و طبیعت بی نظیر ایران هستند. در جدول زیر، لیست کامل این آثار به ترتیب سال ثبت ارائه شده است:

نام اثر	موقعیت جغرافیایی (استان)	سال ثبت	نوع	شرح مختصر اهمیت
چغازنبیل	خوزستان	1979	فرهنگی	نخستین نیایشگاه ایلامی و زیگورات باشکوهی که نماد هنر و معماری ایلامیان است.
تخت جمشید	فارس	1979	فرهنگی	پایتخت آیینی و نماد قدرت هخامنشیان، اوج هنر و مهندسی ایران باستان.
میدان نقش جهان	اصفهان	1979	فرهنگی	شاهکاری از شهرسازی و معماری صفوی، شامل مسجد امام، مسجد شیخ لطف الله، عالی قاپو و بازار.
تخت سلیمان	آذربایجان غربی	2003	فرهنگی	مجموعه ای باستانی شامل آتشکده آذرگشنسب، مرتبط با آیین زرتشت و افسانه های کهن.
ارگ بم و چشم انداز فرهنگی آن	کرمان	2004	فرهنگی	بزرگترین سازه خشتی جهان با قدمتی از دوران هخامنشیان و ساسانیان.
پاسارگاد	فارس	2004	فرهنگی	نخستین پایتخت هخامنشیان و آرامگاه کوروش کبیر، نمونه ای از معماری اولیه هخامنشی.
گنبد سلطانیه	زنجان	2005	فرهنگی	مقبره الجایتو، بزرگترین گنبد آجری جهان و شاهکار معماری ایلخانی.
بیستون	کرمانشاه	2006	فرهنگی	شامل کتیبه داریوش بزرگ، سند مهمی از تاریخ و فرهنگ هخامنشی.
مجموعه کلیساهای ارامنه ایران	آذربایجان غربی و شرقی	2008	فرهنگی	شامل قره کلیسا، سن استپانوس و زور زور، نمایانگر سنت های معماری ارمنی.
سازه های آبی شوشتر	خوزستان	2009	فرهنگی	شاهکار مهندسی آب دوران ساسانی، شامل پل ها، کانال ها و آسیاب ها.
بازار تاریخی تبریز	آذربایجان شرقی	2010	فرهنگی	بزرگترین بازار سرپوشیده جهان و مرکز مهم تجاری و فرهنگی جاده ابریشم.
بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی	اردبیل	2010	فرهنگی	آرامگاه عارف نامدار، نماد معماری و عرفان صفوی.
باغ های ایرانی (9 باغ)	فارس، اصفهان، یزد، مازندران، خراسان جنوبی، کرمان	2011	فرهنگی	نمونه های برجسته باغ سازی با مفاهیم فلسفی و مهندسی آب (پاسارگاد، ارم، چهل ستون، فین، عباس آباد، شازده، اکبریه، دولت آباد، پهلوان پور).
مسجد جامع اصفهان	اصفهان	2012	فرهنگی	موزه ای از سیر تحول معماری اسلامی در ایران، از قدیمی ترین مساجد کشور.
برج گنبد قابوس	گلستان	2012	فرهنگی	بلندترین برج تمام آجری جهان، شاهکار معماری و مهندسی سده چهارم هجری.
کاخ گلستان	تهران	2013	فرهنگی	نمونه ای از معماری دوران قاجار، مرکز قدرت و سکونتگاه شاهان.
شهر سوخته	سیستان و بلوچستان	2014	فرهنگی	بقایای تمدنی باستانی با یافته های علمی شگفت انگیز در عصر برنز.
منظر فرهنگی روستای میمند	کرمان	2015	فرهنگی	نمونه ای استثنایی از سکونتگاه های دست کند با تداوم زندگی هزاران ساله.
محوطه باستانی شوش	خوزستان	2015	فرهنگی	یکی از قدیمی ترین سکونتگاه های جهان و پایتخت باستانی ایلامیان.
قنات های ایرانی (11 قنات)	یزد، کرمان، اصفهان، خراسان رضوی، خراسان جنوبی، مرکزی	2016	فرهنگی	نمونه های بی نظیر از مدیریت و مهندسی آب زیرزمینی با قدمت هزاران سال.
کویر لوت	کرمان، خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان	2016	طبیعی	نخستین اثر طبیعی ایران با پدیده های ژئومورفولوژیکی و کلوت های بی نظیر.
شهر تاریخی یزد	یزد	2017	فرهنگی	نمونه ای از سازگاری با اقلیم کویری با معماری سنتی و بادگیرهای منحصر به فرد.
چشم انداز باستان شناسی ساسانی منطقه فارس	فارس	2018	فرهنگی	شامل شهرهای باستانی، کاخ ها و نقش برجسته های دوران ساسانی.
جنگل های هیرکانی	گیلان، مازندران، گلستان، خراسان شمالی، سمنان	2019	طبیعی	جنگل های باستانی معتدل خزان کننده با قدمت میلیون ها سال و تنوع زیستی غنی. (مشترک با آذربایجان)
راه آهن سراسری ایران	سراسری	2021	فرهنگی	نمادی از توسعه صنعتی و ارتباط فرهنگی، شامل پل ها و تونل های مهندسی ساز.
منظر فرهنگی اورامانات/هورامان	کردستان و کرمانشاه	2021	فرهنگی	منطقه ای با معماری پلکانی و زندگی سنتی که تعامل انسان و طبیعت را نشان می دهد.
کاروان سراهای ایرانی (54 کاروان سرا)	24 استان کشور	2023	فرهنگی	مجموعه ای گسترده از اقامتگاه های تاریخی در مسیرهای تجاری، نماد معماری و تبادل فرهنگی.
هگمتانه و مرکز تاریخی همدان	همدان	2024	فرهنگی	پایتخت باستانی مادها و یکی از قدیمی ترین شهرهای ایران با آثار تاریخی و فرهنگی غنی.

روند ثبت یک اثر در فهرست میراث جهانی یونسکو

فرآیند ثبت یک اثر در فهرست میراث جهانی یونسکو، یک روند طولانی و پیچیده است که نیازمند تهیه پرونده های جامع، ارزیابی های دقیق و تصمیم گیری نهایی توسط کمیته میراث جهانی است. این مراحل تضمین می کنند که تنها آثار دارای ارزش جهانی برجسته، به این فهرست معتبر راه می یابند.

فهرست پیشنهادی (Tentative List)

پیش از هر چیز، کشور عضو باید اثر مورد نظر خود را در فهرست پیشنهادی یا Tentative List خود قرار دهد. این فهرست، لیستی از مکان هایی است که کشور احساس می کند پتانسیل داشتن ارزش جهانی برجسته را دارند و ممکن است در آینده برای ثبت جهانی نامزد شوند. تهیه این فهرست، حداقل یک سال قبل از ارائه پرونده نامزدی ضروری است و هر کشور باید حداقل هر ده سال یکبار این فهرست را بازنگری کند. ایران با بیش از ۶۰ اثر در این فهرست پیشنهادی، پتانسیل بالایی برای افزایش سهم خود در میراث جهانی دارد.

مراحل نامزدی و ارزیابی

1. نامزدی (Nomination): کشور عضو پرونده جامع نامزدی را به مرکز میراث جهانی یونسکو ارسال می کند. این پرونده شامل اطلاعات دقیق درباره اثر، دلایل ارزش جهانی برجسته آن، وضعیت حفاظتی، طرح های مدیریتی و مرزهای دقیق مکان است.
2. ارزیابی (Evaluation): پس از دریافت پرونده، دو نهاد مشورتی مستقل مسئول ارزیابی علمی و فنی آن می شوند:
   • ایکوموس (ICOMOS): شورای بین المللی بناها و محوطه ها، مسئول ارزیابی آثار فرهنگی است.
   • آی یو سی ان (IUCN): اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت، مسئول ارزیابی آثار طبیعی است.

   این سازمان ها با اعزام کارشناسان به محل، بررسی اسناد و گفت وگو با مقامات محلی، گزارشی تفصیلی از وضعیت اثر و انطباق آن با معیارهای یونسکو تهیه می کنند.

3. تصمیم گیری (Decision-Making): گزارش های ایکوموس و آی یو سی ان به کمیته میراث جهانی یونسکو ارائه می شود. این کمیته در اجلاس سالانه خود، که معمولاً در ماه جولای برگزار می شود، پرونده های نامزدی را بررسی کرده و با رأی گیری نهایی، درباره ثبت یا عدم ثبت اثر تصمیم می گیرد. این تصمیم می تواند شامل تأیید، رد یا درخواست اطلاعات بیشتر و بازنگری پرونده باشد.

نقش کشورهای عضو در تهیه پرونده های قوی و مستدل، و نیز تضمین حفاظت و مدیریت پایدار آثار، برای موفقیت در این فرآیند حیاتی است. این تلاش ها نه تنها به حفظ میراث بشری کمک می کند، بلکه آگاهی عمومی را نسبت به ارزش این گنجینه ها افزایش می دهد.

سوالات متداول

چند اثر ایران در یونسکو ثبت شده است؟

تا پایان سال ۲۰۲۴، تعداد آثار فرهنگی و طبیعی ثبت شده ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو به ۲۸ اثر رسیده است.

اولین اثر ثبت شده ایران در یونسکو کدام است؟

نخستین آثاری که از ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیدند، سه اثر در سال ۱۹۷۹ بودند: نیایشگاه باستانی چغازنبیل، مجموعه تخت جمشید و میدان نقش جهان اصفهان.

آخرین اثر ثبت شده ایران در یونسکو کدام است؟

آخرین اثر ثبت شده ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو تا سال ۲۰۲۴، مجموعه «هگمتانه و مرکز تاریخی همدان» است که در چهل و ششمین اجلاس کمیته میراث جهانی به ثبت رسید.

ایران از نظر تعداد آثار ثبت شده در یونسکو چه رتبه ای در جهان دارد؟

ایران با داشتن ۲۸ اثر ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو، در رتبه دهم جهان از نظر تعداد کل آثار قرار دارد. از نظر آثار فرهنگی در رده نهم و از نظر آثار طبیعی در رتبه یازدهم قرار گرفته است.

تفاوت میراث ملموس و ناملموس در یونسکو چیست؟

میراث ملموس (Tangible Heritage) به آثار فیزیکی و قابل لمس مانند بناهای تاریخی، محوطه های باستانی، شهرها و مناظر طبیعی اشاره دارد. در مقابل، میراث ناملموس (Intangible Heritage) شامل سنت های شفاهی، هنرهای نمایشی، آداب و رسوم اجتماعی، آیین ها، جشن ها، دانش و مهارت های سنتی و صنایع دستی می شود که نیازی به وجود فیزیکی ندارند.

مسئولیت حفظ آثار یونسکویی بر عهده کیست؟

مسئولیت اصلی حفاظت از آثار ثبت شده در فهرست میراث جهانی بر عهده دولت کشور میزبان است. با این حال، جامعه جهانی و تمامی کشورهای عضو کنوانسیون یونسکو نیز در قبال حفاظت و پایداری این گنجینه ها مسئولیت مشترک دارند و می توانند از طریق صندوق میراث جهانی کمک های فنی و مالی ارائه دهند.

سخن پایانی

میراث فرهنگی و طبیعی ایران، گواهی زنده ای بر تاریخ پرفراز و نشیب و تمدن درخشان این سرزمین است. ثبت این آثار در فهرست میراث جهانی یونسکو، نه تنها ارزش بی بدیل آن ها را در مقیاس بین المللی تأیید می کند، بلکه نقشی اساسی در حفاظت و معرفی این گنجینه ها به جهانیان ایفا می نماید. شناخت معیارهای یونسکو و درک چرایی ثبت هر اثر، به ما کمک می کند تا عمق و اهمیت این میراث را بیشتر درک کنیم و به عنوان بخشی از هویت ملی و بشری، در حفظ و انتقال آن به نسل های آینده مسئولانه تر عمل نماییم. بازدید مسئولانه از این مکان ها و افزایش آگاهی عمومی، گامی مهم در راستای پایداری و شکوفایی این سرمایه های گران بها است.