بخشیدن مهریه چگونه است
بخشیدن مهریه، عملی حقوقی است که طی آن زن با اراده آزاد، حق قانونی خود بر مهریه را ساقط می کند. این اقدام می تواند به صورت ابراء (غیرقابل رجوع)، هبه (اغلب قابل رجوع)، صلح (غیرقابل رجوع) یا بذل (در طلاق خلع با حق رجوع در عده) انجام شود و مستلزم شرایط خاصی چون اهلیت زن و ثبت رسمی در دفتر اسناد رسمی است تا اعتبار حقوقی یابد.
تصمیم به بخشش مهریه یکی از مهم ترین و حساس ترین تصمیمات در زندگی مشترک است که پیامدهای حقوقی و مالی گسترده ای برای زن و شوهر به همراه دارد. این تصمیم نه تنها بر وضعیت مالی زوجین تأثیرگذار است، بلکه می تواند در سرنوشت آتی رابطه زناشویی و حتی در شرایط احتمالی جدایی، نقش تعیین کننده ای ایفا کند. درک کامل جنبه های حقوقی، شرعی، تفاوت های انواع بخشش مهریه و نحوه صحیح اجرای آن، برای جلوگیری از بروز هرگونه ابهام یا مشکل حقوقی در آینده ضروری است. مقاله حاضر، به عنوان یک راهنمای جامع، به تمامی جنبه های بخشیدن مهریه می پردازد تا افراد با آگاهی و اطمینان خاطر بیشتری نسبت به این موضوع اقدام نمایند.
۱. مهریه چیست و چرا بخشش آن اهمیت دارد؟
مهریه به عنوان یکی از مهم ترین حقوق مالی زن در عقد نکاح، در قانون مدنی و شرع اسلام به رسمیت شناخته شده است. این حق، پس از جاری شدن خطبه عقد، فوراً به ملکیت زن در می آید و او می تواند در هر زمان که بخواهد، تمام یا قسمتی از آن را مطالبه کند. با این حال، زن اختیار تام دارد که از این حق خود صرف نظر کرده و آن را به همسرش ببخشد. این تصمیم، دلایل متعددی می تواند داشته باشد که در ادامه به آن ها می پردازیم.
۱.۱. تعریف حقوقی مهریه و حق مالی زن
مطابق ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، به محض وقوع عقد نکاح، زن مالک مهریه می شود و می تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید. این ماده صراحتاً مالکیت زن بر مهریه را از لحظه عقد تأکید می کند. مهریه می تواند شامل پول نقد، سکه، طلا، اموال غیرمنقول (مانند خانه یا زمین) یا هر مال دیگری باشد که ارزش مالی داشته و مورد توافق زوجین قرار گرفته باشد. این حق مالی، مستقل از حق نفقه و سایر حقوق زن بوده و استیفای آن نیازی به تمکین خاصی از سوی زن ندارد، مگر در مواردی که مهریه عندالاستطاعه باشد.
۱.۲. بخشش مهریه: مفهوم کلی و دلایل رایج آن
مفهوم کلی بخشش مهریه به معنای انصراف زن از حق مطالبه مهریه ای است که شرعاً و قانوناً به او تعلق دارد. این اقدام می تواند به دلایل مختلفی صورت پذیرد، از جمله:
- تحکیم روابط زناشویی: زن ممکن است برای ابراز علاقه و اعتماد بیشتر به همسر، یا برای رفع فشارهای مالی از دوش او، تصمیم به بخشش مهریه بگیرد.
- دریافت عوض یا امتیاز دیگر: در برخی موارد، بخشش مهریه در ازای دریافت حقی دیگر صورت می گیرد، مانند حق طلاق (وکالت بلاعزل در طلاق)، انتقال یک مال مشخص از سوی مرد به زن، یا دریافت امتیازات دیگر در زندگی مشترک.
- طلاق توافقی یا خلع: در فرآیند طلاق توافقی یا طلاق خلع، زن برای جلب رضایت مرد به جدایی، تمام یا قسمتی از مهریه خود را بذل (می بخشد) می کند.
- حل اختلافات خانوادگی: گاهی اوقات، بخشش مهریه به عنوان راهکاری برای حل و فصل اختلافات و ایجاد صلح و سازش در خانواده مورد توجه قرار می گیرد.
۱.۳. اهمیت ثبت رسمی بخشش مهریه برای جلوگیری از مشکلات آتی
اگرچه ممکن است زن با یک دست نوشته عادی نیز مهریه خود را ببخشد، اما این روش به شدت پرخطر و غیرقابل توصیه است. اعتبار حقوقی اسناد عادی به مراتب کمتر از اسناد رسمی است و در صورت بروز اختلاف در آینده، اثبات صحت و سلب اراده آزاد از زن در بخشش مهریه، دشواری های فراوانی را برای مرد ایجاد خواهد کرد. ثبت رسمی بخشش مهریه در دفتر اسناد رسمی، سندیت و اعتبار قانونی بالایی به آن می بخشد و جلوی هرگونه ادعای احتمالی در آینده را می گیرد. این امر نه تنها حافظ حقوق مرد است، بلکه از بروز درگیری های حقوقی و قضایی برای زوجین و وراث آن ها پیشگیری می کند.
۲. تفاوت های بنیادین: ابراء، هبه، صلح و بذل مهریه
بخشش مهریه، واژه ای کلی است که در حقوق خانواده برای مفاهیم مختلفی به کار برده می شود. اما از منظر حقوقی، تفاوت های اساسی بین انواع این بخشش وجود دارد که آگاهی از آن ها برای هر دو طرف، زن و شوهر، حیاتی است. این تفاوت ها عمدتاً در قابلیت رجوع یا عدم رجوع از بخشش و ماهیت حقوقی عمل صورت گرفته نهفته است.
۲.۱. ابراء مهریه (قطعی و غیرقابل رجوع):
ابراء در لغت به معنای بری کردن و در اصطلاح حقوقی به معنای ساقط کردن دین از ذمه مدیون است. وقتی زن مهریه خود را «ابراء» می کند، در واقع حق مطالبه مهریه را از خود سلب کرده و ذمه شوهر را از پرداخت آن بری می سازد. این عمل، یک ایقاع (عمل حقوقی یک طرفه) است که به محض اعلام اراده زن و بدون نیاز به موافقت شوهر، محقق می شود.
- تعریف: زن به طور یک طرفه و با قصد و اراده، دین مهریه را که بر گردن شوهر است، ساقط می نماید.
- آثار حقوقی: مهم ترین اثر ابراء، قطعی و غیرقابل رجوع بودن آن است. زن پس از ابراء مهریه، به هیچ عنوان نمی تواند مجدداً آن را مطالبه کند.
- توضیح: از نظر مرد، ابراء محکم ترین و مطمئن ترین نوع بخشش مهریه است، زیرا امکان بازگشت برای زن وجود ندارد. این اقدام باید به صورت رسمی در دفتر اسناد رسمی ثبت شود تا اعتبار کامل داشته باشد.
۲.۲. هبه مهریه (قابل رجوع در اغلب موارد):
هبه به معنای بخشیدن مالی به دیگری بدون دریافت عوض است. در صورتی که زن مهریه خود را به شوهرش «هبه» کند، در واقع آن را به او می بخشد. مهریه از نظر ماهیت، عین معین یا دین است و می توان آن را هبه کرد.
- تعریف: زن، مال المهریه را به عنوان هدیه به شوهر خود منتقل می کند.
- آثار حقوقی: طبق ماده ۸۰۳ قانون مدنی، واهب (بخشنده) می تواند از هبه خود رجوع کند، مگر در موارد خاص. بنابراین، در اغلب موارد زن می تواند از هبه مهریه خود رجوع کرده و مهریه را مطالبه نماید.
- استثنائات عدم رجوع از هبه:
- اگر مال موهوبه (مهریه بخشیده شده) از بین رفته باشد.
- اگر واهب (زن) از رجوع خود منصرف شده باشد.
- اگر شوهر (متهب) تغییرات اساسی در مهریه داده باشد.
- اگر هبه معوض باشد و عوض نیز دریافت شده باشد.
- اگر هبه به قصد قربت باشد (مانند نذر).
- توضیح: هبه مهریه، کمترین اطمینان را برای مرد به همراه دارد، زیرا زن می تواند در آینده از آن رجوع کند. این نوع بخشش، تنها در صورتی برای مرد قطعی می شود که یکی از استثنائات فوق محقق شود یا زن به طور صریح حق رجوع را از خود سلب کرده باشد.
۲.۳. صلح مهریه (غیرقابل رجوع و لازم الاجرا):
صلح یک عقد لازم و به معنای توافق و سازش بر سر یک موضوع است. صلح مهریه معمولاً در ازای دریافت چیزی (عوض) از سوی مرد یا بدون عوض صورت می گیرد. صلح می تواند در قالب سند رسمی در دفتر اسناد رسمی تنظیم شود.
- تعریف: زن و شوهر بر سر ساقط کردن مهریه یا انتقال آن در ازای عوض یا بدون عوض توافق می کنند. این توافق می تواند در ازای دریافت حق طلاق، یک مال مشخص یا هر امتیاز دیگری باشد.
- آثار حقوقی: عقد صلح، یک عقد لازم است و به طور کلی غیرقابل فسخ یا رجوع می باشد، مگر با اقاله (برهم زدن عقد با توافق طرفین) یا در موارد فسخ پیش بینی شده در قرارداد. این امر باعث می شود صلح مهریه برای مرد، اطمینان بیشتری نسبت به هبه ایجاد کند.
- توضیح: صلح مهریه به ویژه زمانی که در ازای دریافت امتیازی از سوی زن باشد، روشی مطمئن و کاربردی برای قطعی کردن بخشش مهریه محسوب می شود.
۲.۴. بذل مهریه (در طلاق خلع و مبارات):
بذل مهریه اصطلاحی است که عمدتاً در خصوص طلاق خلع و مبارات به کار می رود. در این نوع طلاق ها، زن به دلیل کراهت (نفرت) از شوهر، مالی را به او می بخشد تا مرد را راضی به طلاق کند.
- تعریف: زن برای جلب رضایت شوهر به طلاق، تمام یا قسمتی از مهریه خود (یا مالی معادل آن) را به او واگذار می کند.
- آثار حقوقی: در طول مدت عده طلاق خلع (که ۳ ماه و ۱۰ روز است)، زن حق دارد از بذل مهریه خود رجوع کند. در صورت رجوع زن به بذل در ایام عده، طلاق خلع به طلاق رجعی تبدیل شده و مرد نیز حق رجوع به زن را پیدا می کند. پس از اتمام عده، دیگر زن حق رجوع به مهریه بذل شده را ندارد.
- توضیح: این نوع بخشش، ماهیت خاص خود را دارد و به طور مستقیم با فرآیند طلاق گره خورده است. آگاهی از حق رجوع در عده برای هر دو طرف بسیار مهم است.
انتخاب نوع بخشش مهریه (ابراء، هبه یا صلح) می تواند پیامدهای حقوقی متفاوتی برای زوجین داشته باشد. مشورت با وکیل متخصص خانواده قبل از هر اقدامی ضروری است تا بر اساس شرایط خاص هر پرونده، بهترین و مطمئن ترین راهکار انتخاب شود.
۳. شرایط قانونی و شرعی برای بخشیدن مهریه
برای اینکه عمل حقوقی بخشیدن مهریه از نظر قانون و شرع صحیح و معتبر باشد، باید یک سری شرایط اساسی در زن و زمان انجام این عمل رعایت گردد. عدم رعایت هر یک از این شرایط می تواند منجر به ابطال بخشش مهریه یا عدم اعتبار حقوقی آن شود.
۳.۱. اهلیت زن: عقل، بلوغ و رشد
فردی که می خواهد مالی را ببخشد یا از حقی صرف نظر کند، باید اهلیت قانونی برای این کار را داشته باشد. در مورد بخشش مهریه، زن باید واجد شرایط زیر باشد:
- عقل: زن باید عاقل باشد و در زمان بخشش مهریه از سلامت روانی برخوردار باشد. بخشش مهریه توسط فردی که مجنون یا فاقد اراده است، باطل خواهد بود.
- بلوغ: سن بلوغ در دختران ۹ سال تمام قمری است. اما برای تصرف در اموال خود، زن باید علاوه بر بلوغ، رشیده نیز باشد.
- رشد: زن باید رشیده باشد، یعنی توانایی تشخیص مصلحت خود در امور مالی را داشته باشد. طبق قانون، دختران پس از رسیدن به سن ۱۸ سال تمام شمسی، رشیده محسوب می شوند و نیازی به اثبات رشد آن ها نیست. در صورتی که سن زن کمتر از ۱۸ سال باشد و بخواهد مهریه خود را ببخشد، باید رشد مالی او در دادگاه اثبات شود.
۳.۲. قصد و رضایت آزادانه: بدون اکراه، اجبار یا فریب
یکی از مهم ترین شرایط برای اعتبار هر عمل حقوقی، وجود قصد انشاء (قصد ایجاد اثر حقوقی) و رضایت واقعی طرفین است. در بخشش مهریه:
- قصد: زن باید واقعاً قصد بخشیدن مهریه خود را داشته باشد.
- رضایت: این بخشش باید با رضایت کامل و آزادانه زن صورت گیرد. هرگونه اکراه، اجبار، تهدید، فریب یا تدلیس که اراده زن را مخدوش کند، باعث باطل شدن یا عدم نفوذ بخشش مهریه خواهد شد. اثبات این موارد در دادگاه ممکن است دشوار باشد، لذا همواره توصیه می شود این عمل در فضایی آرام و بدون هرگونه فشار صورت پذیرد.
۳.۳. زمان بخشش: حتماً بعد از جاری شدن عقد نکاح
مهریه، حقی است که با جاری شدن صیغه عقد نکاح به ذمه مرد تعلق می گیرد و زن مالک آن می شود. بنابراین، تا زمانی که عقد نکاح جاری نشده باشد، مهریه ای وجود ندارد که زن بخواهد آن را ببخشد.
- توضیح: هرگونه توافق یا اقرار به بخشش مهریه قبل از جاری شدن عقد نکاح، از نظر قانونی باطل و بی اثر است. این وضعیت مانند بخشیدن مالی است که فرد هنوز مالک آن نشده است. بنابراین، زن تنها پس از خواندن صیغه عقد نکاح می تواند مهریه خود را ببخشد.
۳.۴. آیا اجازه پدر برای بخشیدن مهریه لازم است؟
این یک باور غلط رایج است که بسیاری از افراد جامعه به آن اعتقاد دارند. در پاسخ صریح باید گفت:
- پاسخ صریح: خیر، در صورتی که زن رشیده (بالغ و عاقل و با توانایی تشخیص مصلحت در امور مالی، که معمولاً به معنای بالای ۱۸ سال تمام شمسی است) باشد، برای بخشیدن مهریه خود نیازی به اجازه پدر یا هیچ شخص دیگری ندارد. مهریه مال شخصی زن است و او به عنوان مالک، اختیار تام در تصرف آن دارد.
- توضیح: این باور غلط ممکن است از این تصور ناشی شود که برای ازدواج دوشیزه، اذن پدر لازم است؛ اما این اذن تنها برای اصل نکاح است و پس از عقد، زن در اموال خود مستقل عمل می کند. برخی دفاتر اسناد رسمی ممکن است برای محکم کاری یا رفع شبهه، حضور پدر را توصیه کنند، اما از نظر قانونی اجباری نیست.
۴. نحوه بخشیدن مهریه: گام به گام مراحل اجرایی
روش های مختلفی برای بخشیدن مهریه وجود دارد که هر یک از آن ها آثار حقوقی متفاوتی دارند و میزان اعتبار آن ها در مراجع قضایی یکسان نیست. انتخاب روش صحیح و ثبت قانونی آن، از بروز مشکلات و اختلافات احتمالی در آینده جلوگیری می کند.
۴.۱. بخشش مهریه به صورت عادی (دست نوشته):
این روش به معنای نگارش یک اقرارنامه یا سندی توسط خود زن و با امضا و اثر انگشت اوست که در آن به بخشش مهریه اقرار شده است. ممکن است این سند با شهادت شهود نیز همراه باشد.
- توضیح نحوه نگارش: زن می تواند در یک برگه معمولی، متنی مبنی بر بخشیدن تمام یا قسمتی از مهریه خود به شوهرش را بنویسد، آن را امضا کند و اثر انگشت بزند.
- معایب و خطرات: این روش به شدت غیرقابل توصیه است.
- مشکلات اثبات در دادگاه: در صورت بروز اختلاف، اثبات اینکه زن با اراده آزاد و بدون اجبار مهریه را بخشیده، بسیار دشوار خواهد بود.
- امکان انکار در آینده: زن ممکن است در آینده ادعا کند که امضای او جعل شده، یا در شرایط اکراه و اجبار، این دست نوشته را امضا کرده است.
- عدم اعتبار کافی: دادگاه ها به اسناد عادی با احتیاط بیشتری نگاه می کنند و نیاز به بررسی صحت و سقم بیشتری دارند.
۴.۲. بخشش مهریه به صورت رسمی در دفتر اسناد رسمی (بهترین روش):
معتبرترین و مطمئن ترین روش برای بخشیدن مهریه، مراجعه به دفتر اسناد رسمی و ثبت این اقدام به صورت سند رسمی است. این روش، امنیت حقوقی بالایی را برای هر دو طرف، به ویژه مرد، فراهم می کند.
- مراحل مراجعه به دفتر اسناد رسمی و ثبت سند:
- آماده سازی مدارک: مدارک لازم (شناسنامه و کارت ملی زوجین و سند ازدواج) را آماده کنید.
- مراجعه به دفتر اسناد رسمی: زن (و در صورت نیاز، مرد) به همراه مدارک به یکی از دفاتر اسناد رسمی مراجعه می کند.
- تنظیم سند: سردفتر بر اساس اظهارات زن و نوع بخشش (ابراء، هبه یا صلح)، سند رسمی مربوطه (اقرارنامه ابراء مهریه، هبه نامه یا صلح نامه) را تنظیم می کند. در این سند، جزئیات مهریه، مقدار بخشیده شده و نوع بخشش به دقت قید می شود.
- امضا و ثبت: پس از مطالعه دقیق و تأیید محتویات سند توسط زن، او آن را امضا و اثر انگشت می زند. (در مورد صلح نامه، حضور و امضای مرد نیز معمولاً لازم است).
- دریافت نسخه از سند: یک نسخه از سند رسمی به زن و نسخه ای دیگر به مرد ارائه می شود.
- نقش دفتر ازدواج پس از ثبت در دفتر اسناد رسمی: پس از ثبت بخشش مهریه در دفتر اسناد رسمی، سردفتر یک نامه به دفتر ازدواجی که عقد نکاح در آن ثبت شده بود، ارسال می کند. دفتر ازدواج نیز این بخشش را در صفحه مربوط به مهریه در سند ازدواج (قباله) و دفاتر خود ثبت می کند. این امر، اعتبار و رسمیت بخشش مهریه را دوچندان کرده و از هرگونه ابهام بعدی جلوگیری می نماید.
۴.۳. بخشش مهریه بدون حضور شوهر:
آیا زن می تواند بدون حضور همسرش مهریه خود را ببخشد؟
- توضیح: بله، در صورتی که بخشش مهریه به صورت «ابراء» یا «هبه غیرمعوض» باشد، زن می تواند به تنهایی و بدون حضور شوهر به دفتر اسناد رسمی مراجعه کرده و اقدام به ثبت آن نماید. ابراء، همانطور که گفته شد، یک ایقاع (عمل حقوقی یک طرفه) است و نیاز به موافقت یا حضور طرف مقابل ندارد. هبه نیز از عقود تملیکی است و در صورت قبض (تحویل مهریه به مرد یا نماینده او)، اثر خود را می گذارد.
- پیچیدگی در صلح: اما در مورد «صلح مهریه»، از آنجایی که صلح یک عقد (عمل حقوقی دوطرفه) است، معمولاً حضور و امضای هر دو طرف (زن و شوهر) برای تنظیم و ثبت صلح نامه در دفتر اسناد رسمی ضروری است.
- مدارک و شرایط خاص: در صورتی که زن بدون حضور شوهر اقدام به بخشش مهریه (ابراء یا هبه) کند، صرفاً مدارک شناسایی خود و اصل سند ازدواج را نیاز خواهد داشت.
۴.۴. بخشش بخشی از مهریه:
زن می تواند تمام یا قسمتی از مهریه خود را ببخشد.
- توضیح: این امکان وجود دارد که زن تنها قسمتی از مهریه خود را به شوهرش ببخشد و نسبت به مابقی آن همچنان حق مطالبه داشته باشد. فرآیند و روش های قانونی برای بخشیدن بخشی از مهریه همانند بخشیدن تمام مهریه است و می تواند به روش های ابراء، هبه یا صلح صورت گیرد. در این حالت، در سند رسمی میزان دقیق مهریه بخشیده شده و میزان باقی مانده آن به وضوح قید می گردد.
۵. مدارک لازم برای بخشیدن مهریه در دفتر اسناد رسمی
برای ثبت رسمی بخشیدن مهریه در دفتر اسناد رسمی، لازم است مدارک زیر توسط زن و در برخی موارد مرد، ارائه شود:
- شناسنامه زن: اصل و کپی شناسنامه معتبر زن.
- کارت ملی زن: اصل و کپی کارت ملی معتبر زن.
- شناسنامه مرد: اصل و کپی شناسنامه معتبر مرد (تنها در صورتی که حضور و امضای او در سند الزامی باشد، مانند صلح نامه).
- کارت ملی مرد: اصل و کپی کارت ملی معتبر مرد (تنها در صورتی که حضور و امضای او در سند الزامی باشد).
- اصل سند ازدواج (عقدنامه): این سند برای اطلاع از جزئیات مهریه و درج اطلاعات در دفترخانه ضروری است. در صورت فقدان اصل سند ازدواج، می توان با مراجعه به دفتر ازدواجی که عقد در آنجا ثبت شده، درخواست رونوشت رسمی سند ازدواج را نمود.
۶. هزینه های بخشیدن مهریه در دفترخانه
هزینه بخشیدن مهریه در دفتر اسناد رسمی شامل تعرفه حق التحریر دفاتر اسناد رسمی و مالیات بر ارزش افزوده است. این هزینه ها سالانه توسط کانون سردفتران و دفتریاران و سازمان ثبت اسناد و املاک کشور تعیین و ابلاغ می شود و بر اساس میزان مهریه مورد بخشش محاسبه می گردد.
- تعرفه حق التحریر: این تعرفه بر اساس مبلغ مهریه (یا بخشی که بخشیده می شود) تعیین می شود. هرچه میزان مهریه بیشتر باشد، مبلغ حق التحریر نیز بیشتر خواهد بود.
- سایر هزینه های جانبی: شامل هزینه های مربوط به کپی مدارک، تمبر، و سایر خدمات اداری مربوط به ثبت سند است که معمولاً مبلغ ناچیزی را شامل می شود.
توصیه می شود قبل از مراجعه به دفتر اسناد رسمی، برای اطلاع دقیق از تعرفه های روز و هزینه های مربوط به سال جاری (مثلاً ۱۴۰۴)، با دفترخانه مورد نظر تماس حاصل فرمایید.
۷. بخشیدن مهریه در شرایط خاص و سناریوهای رایج
تصمیم به بخشش مهریه می تواند در موقعیت های متفاوتی اتخاذ شود که هر یک از این سناریوها، ملاحظات حقوقی خاص خود را دارند.
۷.۱. بخشش مهریه در طلاق توافقی:
در طلاق توافقی، زوجین بر سر تمامی مسائل مربوط به جدایی، از جمله مهریه، حضانت فرزندان، نفقه و جهیزیه به توافق می رسند. بخشش مهریه در طلاق توافقی یکی از رایج ترین بخشش ها محسوب می شود.
- نحوه ثبت در توافق نامه طلاق و حکم دادگاه: زن و شوهر توافق خود مبنی بر بخشش مهریه را در یک توافق نامه جامع طلاق توافقی مکتوب می کنند. این توافق نامه به دادگاه خانواده ارائه شده و پس از تأیید قاضی، مفاد آن در حکم طلاق درج می گردد.
- نقش بذل مهریه در طلاق خلع و امکان رجوع در عده: اغلب در طلاق توافقی، زن در ازای طلاق، تمام یا قسمتی از مهریه خود را «بذل» می کند. همانطور که پیشتر ذکر شد، این بخشش در طلاق خلع، در طول مدت عده (حدود سه ماه و ده روز) قابل رجوع است. اگر زن در این مدت از بذل مهریه خود رجوع کند، طلاق از خلع به رجعی تبدیل شده و مرد نیز حق رجوع به زن را پیدا خواهد کرد.
۷.۲. بخشش مهریه در ازای حق طلاق:
برخی زنان برای کسب اختیار طلاق، مهریه خود را به شوهر می بخشند. این اقدام می تواند به چند صورت انجام شود:
- توضیح:
- عقد صلح: زن مهریه خود را در ازای دریافت وکالت بلاعزل در طلاق به شوهر صلح می کند. این وکالت به زن این اختیار را می دهد که بدون نیاز به حضور و رضایت مرد، خود را مطلقه سازد.
- وکالت در طلاق بلاعزل: زن مهریه خود را ابراء می کند و در مقابل، مرد به او وکالت بلاعزل با حق توکیل به غیر می دهد تا در هر زمان که بخواهد، خود را مطلقه سازد.
- ضرورت دقت و مشاوره: این نوع توافقات بسیار حساس هستند و نیازمند تنظیم دقیق اسناد حقوقی توسط وکیل متخصص می باشند. لازم است شرایط وکالت بلاعزل (مثلاً تعیین نوع طلاق، حق تعیین تکلیف حضانت و نفقه فرزندان) به وضوح مشخص شود تا از بروز ابهامات و مشکلات آتی جلوگیری گردد.
۷.۳. بخشش مهریه بعد از طلاق:
بخشش مهریه پس از جاری شدن صیغه طلاق نیز امکان پذیر است، اما شرایط آن متفاوت خواهد بود.
- قبل از دریافت مهریه: اگر زن پس از طلاق، هنوز مهریه خود را دریافت نکرده باشد، می تواند به یکی از روش های ابراء یا هبه یا صلح، آن را به همسر سابق خود ببخشد.
- اثرات آن بر حق رجوع مرد و زن در طلاق رجعی: در طلاق رجعی، مرد در طول مدت عده حق رجوع به زن را دارد. اگر زن در این مدت مهریه خود را ببخشد، این بخشش نیز مانند سایر اعمال حقوقی او معتبر است، اما بر حق رجوع مرد مستقیماً تأثیری ندارد (مگر اینکه بخشی از توافق رجوع باشد). اگر زن مهریه را ببخشد و سپس مرد رجوع کند، مهریه مجدداً به ذمه مرد بازنمی گردد مگر اینکه این بخشش از نوع هبه و قابل رجوع باشد.
۸. پیامدهای حقوقی و عواقب بخشیدن مهریه بر زن و شوهر
بخشش مهریه، هرچند که در ظاهر ممکن است یک تصمیم ساده به نظر برسد، اما پیامدهای حقوقی قابل توجهی برای هر دو طرف دارد که درک آن ها قبل از اقدام ضروری است.
۸.۱. تأثیر بر حق مطالبه مهریه: (از بین رفتن یا محدود شدن)
مهم ترین و مستقیم ترین پیامد بخشیدن مهریه، از بین رفتن یا محدود شدن حق زن برای مطالبه مهریه است:
- اگر مهریه به صورت ابراء بخشیده شود، حق مطالبه مهریه به طور کامل و برای همیشه از بین می رود و زن هیچ گاه نمی تواند آن را مطالبه کند.
- اگر مهریه به صورت هبه بخشیده شود، حق مطالبه مهریه در اغلب موارد محدود می شود، اما زن تحت شرایطی (عدم تحقق استثنائات) می تواند از هبه رجوع کرده و مهریه را مطالبه کند.
- در صلح مهریه، حق مطالبه به طور کلی از بین می رود و صلح نیز غیرقابل رجوع است، مگر در شرایط خاص فسخ یا اقاله.
- در بذل مهریه (طلاق خلع)، حق مطالبه مهریه تا پایان عده از بین می رود؛ اما زن در طول عده می تواند رجوع کند.
۸.۲. تأثیر بر حق نفقه و تمکین: (توضیح: بخشش مهریه بر این حقوق تأثیری ندارد)
بسیاری از افراد به اشتباه تصور می کنند که بخشیدن مهریه، سایر حقوق مالی زن مانند نفقه را نیز تحت تأثیر قرار می دهد. اما این باور صحیح نیست:
- حق نفقه: حق نفقه مستقل از مهریه است. حتی اگر زن تمام مهریه خود را ببخشد، همچنان در صورت تمکین، مستحق دریافت نفقه از سوی شوهر است.
- وظیفه تمکین: بخشش مهریه تأثیری بر وظیفه زن در قبال تمکین از شوهر و همچنین وظیفه مرد در قبال نفقه دادن به زن ندارد.
۸.۳. تأثیر بر امکان اجرا گذاشتن مهریه و درخواست جلب شوهر:
یکی دیگر از عواقب مهم، از بین رفتن ابزارهای قانونی برای مطالبه مهریه است:
- اگر زن مهریه را به صورت ابراء ببخشد، دیگر نمی تواند آن را به اجرا بگذارد و در نتیجه، امکان درخواست جلب شوهر (در صورت عدم پرداخت) نیز از بین می رود.
- در صورتی که بخشش از نوع هبه و قابل رجوع باشد و زن از آن رجوع کند، مجدداً حق اجرا گذاشتن مهریه و پیگیری های قانونی را پیدا خواهد کرد.
۸.۴. نکات مالی و مالیاتی احتمالی: (مثلاً در صورت هبه اموال دیگر به جای مهریه)
در موارد خاصی که بخشش مهریه با انتقال مالی دیگر (غیر از مهریه اصلی) همراه است، ممکن است نکات مالیاتی نیز مطرح شود:
- اگر مهریه در قالب انتقال مال دیگری (مانند ملک) به جای مهریه اصلی صورت گیرد و این انتقال به صورت هبه یا صلح انجام شود، ممکن است برخی عوارض و مالیات های مربوط به نقل و انتقال املاک یا هبه مطرح شود.
- این موارد معمولاً پیچیدگی های خاص خود را دارند و نیازمند مشاوره با وکیل و کارشناس امور مالیاتی هستند.
۹. آیا بخشش مهریه قابل بازگشت (رجوع) است؟
یکی از مهم ترین سوالاتی که در خصوص بخشیدن مهریه مطرح می شود، قابلیت بازگشت یا رجوع از آن است. پاسخ به این سوال بستگی به نوع بخششی دارد که صورت گرفته است:
- ابراء مهریه: غیرقابل رجوع است. همانطور که پیشتر توضیح داده شد، ابراء به معنای ساقط کردن دین از ذمه مدیون است و به محض تحقق، دین برای همیشه از بین می رود. زن پس از ابراء مهریه، تحت هیچ شرایطی نمی تواند آن را مجدداً مطالبه کند.
- هبه مهریه: در اغلب موارد قابل رجوع است. زن می تواند از هبه خود رجوع کرده و مهریه را باز پس گیرد، مگر در موارد استثنائی که در ماده ۸۰۳ قانون مدنی ذکر شده است. این موارد شامل تلف شدن مال موهوبه، تغییر اساسی در آن، خروج مال موهوبه از ملکیت متهب (مرد)، یا در صورتی که هبه معوض باشد و عوض نیز دریافت شده باشد. همچنین، اگر واهب (زن) از قصد رجوع خود منصرف شود، دیگر نمی تواند رجوع کند.
- صلح مهریه: غیرقابل رجوع و لازم الاجرا است. عقد صلح یک عقد لازم است و به طور کلی طرفین نمی توانند به طور یک طرفه آن را فسخ کنند یا از آن رجوع نمایند. تنها با توافق متقابل (اقاله) یا در موارد بسیار خاص پیش بینی شده در قرارداد، امکان برهم زدن آن وجود دارد.
- بذل مهریه (در طلاق خلع و مبارات): در ایام عده قابل رجوع است. زن در طلاق خلع یا مبارات، مهریه خود را برای جلب رضایت مرد به طلاق می بخشد (بذل می کند). این بذل تا پایان مدت عده (سه ماه و ده روز) قابل رجوع برای زن است. اگر زن در این مدت رجوع کند، طلاق از خلع به رجعی تبدیل می شود و مرد نیز حق رجوع به زن را خواهد داشت. پس از پایان عده، زن دیگر حق رجوع به مهریه بذل شده را ندارد.
در نتیجه، برای اطمینان از قطعی بودن بخشش مهریه، روش «ابراء» یا «صلح» توصیه می شود. در صورت انتخاب «هبه»، باید شرایط عدم رجوع به دقت مورد بررسی و تأیید قرار گیرد.
۱۰. توصیه های حقوقی حیاتی و نکات پایانی برای تصمیم گیری آگاهانه
بخشش مهریه، همانند هر اقدام حقوقی دیگری، نیازمند دقت، آگاهی و برنامه ریزی است. برای جلوگیری از پشیمانی های بعدی و مشکلات حقوقی احتمالی، رعایت نکات زیر از اهمیت بالایی برخوردار است:
۱۰.۱. ضرورت مشاوره با وکیل متخصص خانواده پیش از هر اقدام
پیچیدگی های حقوقی مربوط به مهریه و انواع بخشش آن، ایجاب می کند که پیش از هر اقدامی، با یک وکیل متخصص در امور خانواده مشورت کنید. وکیل می تواند با بررسی شرایط خاص شما، تفاوت های انواع بخشش (ابراء، هبه، صلح، بذل) را به طور کامل توضیح دهد، پیامدهای هر یک را تشریح کند و بهترین راهکار حقوقی را متناسب با اهداف شما پیشنهاد دهد. این مشاوره تخصصی، ضامن یک تصمیم آگاهانه و مطمئن خواهد بود.
۱۰.۲. مطالعه دقیق و کامل سند قبل از امضا در دفترخانه
پس از تنظیم سند بخشش مهریه در دفتر اسناد رسمی، حتماً قبل از امضا، تمامی مفاد سند را به دقت مطالعه کنید. مطمئن شوید که نوع بخشش (ابراء، هبه یا صلح)، میزان مهریه بخشیده شده، و تمامی شروط و عبارات مندرج در سند، مطابق با توافق و اراده واقعی شماست. در صورت وجود هرگونه ابهام یا سؤال، از سردفتر یا وکیل خود توضیح بخواهید تا کاملاً متوجه محتوای سند باشید.
۱۰.۳. شفافیت و مستندسازی تمامی توافقات (عدم اتکا به قول و قرار شفاهی)
در امور حقوقی، به ویژه در مسائل مالی و خانواده، هرگز به قول و قرارهای شفاهی و غیرمستند اکتفا نکنید. تمامی توافقات، شروط و تعهدات، باید به صورت کتبی و رسمی ثبت شوند. این امر، از بروز اختلافات آتی و دشواری های اثبات در دادگاه جلوگیری می کند. حتی اگر در ازای بخشش مهریه، حق یا امتیاز دیگری (مانند حق طلاق یا انتقال مال) به شما داده می شود، حتماً آن را نیز به صورت رسمی و مجزا مستندسازی کنید.
۱۰.۴. درک عمیق تفاوت های حقوقی بین ابراء، هبه و صلح برای انتخاب صحیح
همانطور که در بخش های قبلی توضیح داده شد، تفاوت های ماهوی بین ابراء، هبه و صلح مهریه وجود دارد که پیامدهای حقوقی متفاوتی برای شما به همراه خواهد داشت. ابراء قطعی و غیرقابل رجوع است، هبه در اغلب موارد قابل رجوع است و صلح نیز لازم الاجرا و غیرقابل رجوع است. درک این تفاوت ها، کلید انتخاب صحیح و متناسب با اهداف و نیازهای شماست.
۱۱. نمونه متن اقرارنامه بخشش مهریه (فرم ابراء)
در ادامه یک نمونه ساده و استاندارد از متن اقرارنامه ابراء مهریه ارائه می شود. لازم به ذکر است که متن نهایی در دفتر اسناد رسمی ممکن است با جزئیات بیشتری تنظیم شود و این نمونه صرفاً جهت آشنایی است:
اینجانب [نام و نام خانوادگی زن]، فرزند [نام پدر]، به شماره شناسنامه [شماره شناسنامه]، صادره از [محل صدور]، کد ملی [کد ملی]، متولد [تاریخ تولد]، ساکن [آدرس کامل]، همسر آقای [نام و نام خانوادگی شوهر]، فرزند [نام پدر شوهر]، به شماره شناسنامه [شماره شناسنامه شوهر]، صادره از [محل صدور شوهر]، کد ملی [کد ملی شوهر]، متولد [تاریخ تولد شوهر]، ساکن [آدرس کامل شوهر]، به موجب سند ازدواج شماره [شماره سند ازدواج]، مورخ [تاریخ ثبت عقد]، دفترخانه ازدواج شماره [شماره دفتر ازدواج] شهر [شهر]، که مهریه اینجانب [میزان مهریه به عدد و حروف، مثلاً: ۱۰۰۰ (یک هزار) سکه تمام بهار آزادی] تعیین و به ذمه همسرم قرار گرفته است، با کمال میل و رغبت، بدون هیچ گونه اکراه و اجبار و با علم و اطلاع کامل از مفاد این اقرارنامه و تبعات حقوقی آن، تمامی [یا: مقدار مشخصی از، مثلاً: ۵۰۰ (پانصد) سکه] مهریه مندرج در سند ازدواج فوق الذکر را به همسرم، آقای [نام و نام خانوادگی شوهر]، ابراء نمودم و ذمه ایشان را از پرداخت مهریه مذکور بری ساختم. بدین وسیله، حق هرگونه مطالبه و ادعایی نسبت به مهریه ابراء شده در آینده را به طور کامل از خود سلب و ساقط می نمایم و این اقدام از تاریخ ذیل، قطعی و لازم الاجرا می باشد.
این سند در تاریخ [تاریخ امروز] در کمال صحت و سلامت و با اراده آزاد اینجانب تنظیم و امضا گردید.
امضا و اثر انگشت زن: ____________________
سوالات متداول
آیا بخشش مهریه قبل از عقد صحیح است؟
خیر، بخشش مهریه قبل از جاری شدن صیغه عقد از نظر قانونی بی اعتبار است. مهریه حقی است که با جاری شدن عقد به زن تعلق می گیرد و فقط پس از آن می تواند آن را ببخشد. هرگونه توافق یا اقرار قبل از عقد، فاقد اثر حقوقی است.
آیا برای بخشیدن مهریه حتماً باید به دادگاه مراجعه کرد؟
خیر، برای بخشیدن مهریه نیازی به مراجعه به دادگاه نیست. این اقدام یک عمل حقوقی است که می تواند به صورت رسمی در دفتر اسناد رسمی (بدون نیاز به حکم دادگاه) ثبت شود. در موارد خاص مانند طلاق توافقی، دادگاه صرفاً توافق زوجین بر سر بخشش مهریه را تأیید و در حکم خود درج می کند.
اگر سند ازدواج گم شود، برای بخشش مهریه چه باید کرد؟
در صورتی که سند ازدواج گم شده باشد، می توانید با مراجعه به دفتر ازدواجی که عقد نکاح در آن ثبت شده است، درخواست رونوشت رسمی سند ازدواج را بدهید. این رونوشت دارای همان اعتبار اصل سند است و برای انجام مراحل بخشش مهریه در دفتر اسناد رسمی مورد قبول خواهد بود.
آیا برای بخشیدن مهریه، حضور و رضایت مرد (شوهر) در دفترخانه الزامی است؟
حضور شوهر بستگی به نوع بخشش دارد. اگر زن بخواهد مهریه را به صورت ابراء یا هبه غیرمعوض ببخشد، حضور شوهر در دفتر اسناد رسمی الزامی نیست و زن می تواند به تنهایی اقدام کند. اما در صورتی که بخشش مهریه در قالب صلح یا هبه معوض باشد، معمولاً حضور و امضای مرد نیز لازم است.
در چه صورتی زن می تواند از بخشش مهریه خود پشیمان شود و آن را باز پس گیرد؟
امکان رجوع از بخشش مهریه بستگی به نوع آن دارد: از ابراء و صلح نمی توان رجوع کرد. از هبه در اغلب موارد می توان رجوع کرد مگر در استثنائات قانونی (مانند تلف شدن مال یا تغییر اساسی در آن). در بذل مهریه (طلاق خلع) نیز زن در طول مدت عده حق رجوع دارد.
آیا بخشش مهریه تأثیری بر حق نفقه یا حضانت فرزندان دارد؟
خیر، بخشش مهریه هیچ تأثیری بر حق نفقه زن یا حضانت فرزندان ندارد. این حقوق مستقل از مهریه هستند. زن حتی پس از بخشیدن مهریه، همچنان در صورت تمکین، مستحق نفقه است و حضانت فرزندان بر اساس قوانین مربوطه (و نه بر اساس بخشش مهریه) تعیین می شود.
بخشش مهریه در دوران عقد چه شرایطی دارد؟
بخشش مهریه در دوران عقد (پس از جاری شدن صیغه نکاح و قبل از نزدیکی) با بخشش پس از آن تفاوتی ندارد و زن می تواند مهریه خود را (که در این حالت نصف آن به او تعلق گرفته) به روش های ابراء، هبه یا صلح ببخشد. لازم است این اقدام نیز مانند سایر موارد، به صورت رسمی در دفتر اسناد رسمی ثبت شود.
چگونه می توان مطمئن شد که بخشش مهریه قطعی است و قابل برگشت نیست؟
برای اطمینان از قطعی و غیرقابل برگشت بودن بخشش مهریه، توصیه می شود حتماً از نوع ابراء مهریه یا صلح مهریه استفاده شود و این اقدام به صورت رسمی در دفتر اسناد رسمی ثبت گردد. در این صورت، زن به هیچ عنوان نمی تواند ادعای بازپس گیری مهریه را مطرح کند.
تصمیم به بخشش مهریه، تصمیمی بزرگ و سرنوشت ساز است که می تواند پیامدهای طولانی مدتی بر زندگی زن و شوهر داشته باشد. این مقاله کوشید تا با ارائه یک راهنمای جامع و تخصصی، تمامی ابعاد حقوقی و شرعی مربوط به بخشیدن مهریه را تبیین نماید. درک تفاوت های کلیدی بین ابراء، هبه، صلح و بذل مهریه، آگاهی از شرایط قانونی، مراحل اجرایی و پیامدهای حقوقی هر یک، برای هر فردی که قصد اتخاذ چنین تصمیمی را دارد، حیاتی است.
با توجه به پیچیدگی های حقوقی و اهمیت این موضوع، توصیه می شود که پیش از هرگونه اقدام، حتماً با یک وکیل متخصص خانواده مشورت کنید. مشاور حقوقی می تواند با بررسی دقیق شرایط فردی شما، بهترین راهکار را پیشنهاد داده و در تنظیم سند رسمی بخشش مهریه (به گونه ای که از اعتبار قانونی لازم برخوردار باشد و از بروز هرگونه اختلاف در آینده جلوگیری کند) شما را یاری رساند. این اطمینان حاصل می کند که تصمیم شما بر پایه آگاهی کامل و منطبق با منافع حقوقی تان اتخاذ شده است.