نمونه شکواییه ترک انفاق زوجه

خودداری زوج از پرداخت نفقه به زوجه، جرم ترک انفاق محسوب می شود و زن می تواند با تنظیم و ثبت شکواییه، حقوق قانونی خود را پیگیری کند. این شکایت، به زوجه امکان می دهد تا از طریق مراجع قضایی، شوهر را وادار به انجام تکلیف قانونی خود نموده و در صورت لزوم، مجازات قانونی را برای او به ارمغان آورد.

در نظام حقوقی ایران، حمایت از حقوق خانواده و به ویژه زوجه، اهمیت بالایی دارد. یکی از این حقوق بنیادین، «نفقه» است که به موجب قانون، پرداخت آن بر عهده زوج قرار گرفته است. اما زمانی که زوج از ایفای این تعهد قانونی خودداری کند، زوجه حق دارد برای احقاق حق خود به مراجع قضایی مراجعه نماید. جرم ترک انفاق، از جمله جرایم کیفری است که قانون گذار برای حمایت از زوجه و سایر افراد واجب النفقه پیش بینی کرده و ضمانت اجرایی برای آن قرار داده است.

این مقاله با هدف ارائه یک راهنمای جامع و کاربردی برای زنانی (زوجه) تدوین شده است که شوهرانشان از پرداخت نفقه خودداری می کنند و قصد دارند با تنظیم و ثبت نمونه شکواییه ترک انفاق زوجه حقوق قانونی خود را پیگیری کنند. در این راهنما، تمامی ابعاد حقوقی، شرایط، مراحل قانونی، مدارک مورد نیاز و نکات کلیدی مربوط به طرح شکایت کیفری ترک انفاق تشریح خواهد شد. هدف نهایی، توانمندسازی زوجه برای احقاق نفقه معوقه و جاری خود، حتی بدون نیاز به وکیل، با ارائه اطلاعات شفاف و نمونه های کاربردی است تا پیچیدگی های حقوقی به زبانی قابل درک ارائه گردد.

مبانی قانونی نفقه و جرم ترک انفاق

شناخت دقیق مبانی قانونی نفقه و جرم ترک انفاق، نخستین گام برای هر زوجه ای است که قصد دارد حقوق قانونی خود را در این زمینه پیگیری کند. این شناخت به وی امکان می دهد تا با آگاهی کامل، مسیر صحیح حقوقی را انتخاب و طی نماید.

مفهوم و اجزای نفقه زوجه

نفقه در معنای حقوقی، به تمامی نیازهای معیشتی و زندگی زوجه اطلاق می شود که تأمین آن بر عهده زوج است. بر اساس ماده ۱۱۰۶ قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران، «در عقد دائم نفقه زن به عهده شوهر است.» این ماده به صراحت، تکلیف قانونی زوج در پرداخت نفقه را در طول دوران عقد دائم بیان می کند.

مصادیق نفقه، شامل موارد متعددی است که بر اساس وضعیت زندگی و عرف جامعه تعیین می شود. این موارد صرفاً به خوراک و پوشاک محدود نمی شود و ابعاد گسترده تری دارد:

• مسکن: تأمین محلی مناسب برای سکونت زوجه متناسب با شأن او.
• البسه: تأمین پوشاک کافی و متناسب با فصول مختلف و شأن زوجه.
• غذا: تأمین خوراک کافی و مقوی متناسب با وضعیت زوجه و عرف جامعه.
• اثاث البیت: تأمین لوازم و اسباب مورد نیاز منزل برای زندگی مشترک.
• هزینه های درمانی و بهداشتی: شامل کلیه هزینه های مربوط به سلامت جسمی و روانی زوجه.
• خادم: در صورتی که زوجه به دلیل عادت خانوادگی (مثلاً در خانواده ای با تمکن بالا) یا نیاز جسمی (مانند بیماری)، به خادم نیاز داشته باشد، تأمین آن نیز جزو نفقه محسوب می شود.

میزان نفقه نه تنها به وضعیت مالی زوج، بلکه به شأن اجتماعی زوجه نیز بستگی دارد و این شأن، مستقل از وضعیت مالی او در زمان ازدواج ارزیابی می شود.

جرم انگاری ترک انفاق و مجازات آن

قانون گذار برای حمایت از زوجه، صرفاً به تکلیف حقوقی زوج در پرداخت نفقه بسنده نکرده و عدم انجام این تکلیف را در شرایطی، جرم انگاری نموده است. این جرم با عنوان «ترک انفاق» شناخته می شود و دارای مجازات کیفری است.

• ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱: این ماده به صراحت بیان می دارد: «هرکس با داشتن استطاعت مالی، نفقه زن خود را در صورت تمکین او ندهد یا از تأدیه نفقه سایر اشخاص واجب النفقه امتناع کند به حبس تعزیری درجه شش محکوم می شود.» مجازات حبس تعزیری درجه شش طبق قانون، بیش از شش ماه تا دو سال است. این ماده، اساس قانونی برای طرح شکایت کیفری ترک انفاق از سوی زوجه به شمار می رود.
• ماده ۶۴۲ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازات های بازدارنده): پیش از تصویب قانون حمایت خانواده، ماده ۶۴۲ قانون مجازات اسلامی نیز ترک انفاق را جرم دانسته و مجازات حبس از سه ماه و یک روز تا پنج ماه را برای آن تعیین کرده بود. با تصویب ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده، عملاً مجازات ترک انفاق در مورد زوجه تشدید شده و قانون جدیدتر ملاک عمل قرار می گیرد.

یکی از نکات مهم در خصوص جرم ترک انفاق، «جنبه خصوصی بودن» آن است. این بدان معناست که تعقیب کیفری و اجرای مجازات این جرم، منوط به شکایت شاکی خصوصی (در اینجا، زوجه) است. در صورتی که زوجه در هر مرحله از رسیدگی یا اجرای حکم، از شکایت خود گذشت کند، تعقیب جزایی یا اجرای مجازات موقوف می شود. این ویژگی، ترک انفاق را از جرایم عمومی که با گذشت شاکی نیز قابل تعقیب هستند، متمایز می کند.

حق حبس زوجه و تأثیر آن بر نفقه و ترک انفاق

«حق حبس» یکی از حقوق مهمی است که قانون مدنی برای زوجه در نظر گرفته و می تواند در مبحث نفقه و ترک انفاق، نقش تعیین کننده ای داشته باشد.

• ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی: این ماده بیان می دارد: «زن می تواند تا مهر به او تسلیم نشده از ایفای وظایفی که در مقابل شوهر دارد امتناع کند مشروط بر اینکه مهر او حال باشد و این امتناع مسقط حق نفقه نخواهد بود.» این حق، به زوجه اجازه می دهد تا قبل از دریافت مهریه حال خود، از تمکین خودداری کند و با این حال، حق نفقه او ساقط نمی شود.
• تبصره ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده: با تصویب این تبصره، ابهامات گذشته در خصوص تأثیر حق حبس بر جرم ترک انفاق برطرف شد. تبصره مذکور تأکید می کند: «امتناع از پرداخت نفقه زوجه ای که به موجب قانون مجاز به عدم تمکین است و نیز نفقه فرزندان ناشی از تلقیح مصنوعی یا کودکان تحت سرپرستی مشمول مقررات این ماده است.» این تبصره به صراحت، استحقاق نفقه را حتی در صورتی که زوجه به دلیل استفاده از حق حبس تمکین نمی کند، تأیید کرده و در صورت عدم پرداخت نفقه در این حالت نیز، جرم ترک انفاق محقق می شود.

بر اساس تبصره ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده، زوجه ای که به دلیل استفاده از حق حبس (ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی) از تمکین خاص امتناع می ورزد، همچنان مستحق نفقه است و در صورت عدم پرداخت نفقه از سوی زوج با وجود استطاعت مالی، جرم ترک انفاق محقق خواهد شد.

این مقررات نشان می دهد که حق حبس زوجه، نه تنها حق نفقه او را ساقط نمی کند، بلکه در صورت عدم پرداخت نفقه توسط زوج، امکان طرح شکایت کیفری ترک انفاق را نیز برای زوجه فراهم می آورد. این موضوع، حمایت قانونی مضاعفی از حقوق مالی زوجه به شمار می رود.

شرایط اساسی برای طرح شکواییه ترک انفاق

برای اینکه یک شکواییه ترک انفاق موفقیت آمیز باشد و به نتیجه برسد، باید شرایط مشخصی محقق شود. درک این شرایط برای زوجه ای که قصد شکایت دارد، حیاتی است.

وجود رابطه زوجیت دائم و شرعی

اساس پرداخت نفقه و به تبع آن، جرم ترک انفاق، وجود یک رابطه زوجیت دائم و شرعی است. بدون این رابطه، تکلیف به پرداخت نفقه وجود ندارد و جرمی نیز محقق نخواهد شد.

• اهمیت عقدنامه رسمی و شرایط اثبات نکاح: بهترین و محکم ترین دلیل برای اثبات رابطه زوجیت، ارائه عقدنامه رسمی است. عقدنامه رسمی سندی است که به صورت قانونی و در دفاتر ثبت ازدواج و طلاق تنظیم شده و اعتبار بالایی دارد. با این حال، در برخی موارد ممکن است نکاح به صورت عادی (بدون ثبت رسمی) واقع شده باشد. در این صورت، اثبات نکاح می تواند از طریق ارائه دلایلی مانند اقرار زوجین به ازدواج، شهادت شهود یا مدارک دیگر صورت گیرد.
• نظر اداره حقوقی قوه قضاییه در خصوص نکاح عادی در پرونده ترک انفاق: اداره حقوقی قوه قضاییه در نظریات مشورتی خود به این موضوع پرداخته است. به طور کلی، اگر برای مرجع کیفری رسیدگی کننده به شکایت ترک انفاق زوجه، دائمی بودن نکاح فی مابین زوجین احراز شود، ولو به صورت عادی، می تواند به شکایت رسیدگی کند. البته در چنین مواردی، ممکن است دادگاه نیاز به استعلام یا ارجاع به دادگاه خانواده برای احراز دائمی بودن نکاح داشته باشد (قرار اناطه).

بنابراین، پیش از هر اقدامی، زوجه باید از وجود و قابلیت اثبات رابطه زوجیت دائم خود اطمینان حاصل کند.

تمکین زوجه یا عدم تمکین با عذر موجه

یکی از مهمترین شرایط استحقاق نفقه، «تمکین» زوجه از زوج است. تمکین به دو نوع عام و خاص تقسیم می شود.

• تعریف تمکین عام و خاص:
  • تمکین عام: به معنای زندگی در منزل مشترک زوج و حسن معاشرت و انجام وظایف زناشویی در حد متعارف است.
  • تمکین خاص: به معنای برقراری رابطه زناشویی است.
• مصادیق عدم تمکین موجه: با این حال، در برخی موارد، عدم تمکین زوجه قانونی و موجه تلقی می شود و حق نفقه او ساقط نمی گردد. این مصادیق عبارتند از:
  • بیماری: اگر زوجه به دلیل بیماری قادر به تمکین نباشد.
  • خوف ضرر جانی/مالی/حیثیتی: اگر تمکین برای زوجه با ترس از ضرر جانی، مالی یا حیثیتی همراه باشد، مثلاً در مواردی که زوج دچار اعتیاد شدید یا بیماری های واگیر است و یا خشونت فیزیکی و روانی اعمال می کند.
  • حق حبس: همانطور که پیش تر توضیح داده شد، استفاده از حق حبس در مهریه (قبل از اولین نزدیکی) از مصادیق عدم تمکین موجه است.
  • عدم تهیه مسکن مستقل: در صورتی که زوج با وجود توانایی مالی، مسکن مستقل و مناسب شأن زوجه را فراهم نکند.
  • شروط ضمن عقد: اگر در عقدنامه، شروطی در خصوص حق تعیین محل سکونت توسط زوجه یا سایر موارد مرتبط با تمکین درج شده باشد و زوجه بر اساس آن شروط عمل کند.

اثبات عدم تمکین موجه بر عهده زوجه است و وی باید دلایل و مدارک کافی برای اثبات آن ارائه دهد.

استطاعت مالی زوج

برای تحقق جرم ترک انفاق، صرف عدم پرداخت نفقه کافی نیست؛ بلکه باید ثابت شود که زوج «استطاعت مالی» یا تمکن لازم برای پرداخت نفقه را داشته است.

• شرح مفهوم استطاعت مالی از نظر قانون: استطاعت مالی به معنای توانایی مالی زوج برای تأمین نفقه زوجه و سایر واجب النفقه است. این تمکن مالی، بر اساس درآمدها، اموال و دارایی های زوج تعیین می شود و شامل اموالی که در قبال پرداخت مهریه و دیون از دست داده است، نمی شود.
• روش های اثبات تمکن مالی زوج: اثبات تمکن مالی زوج یکی از چالش برانگیزترین مراحل در پرونده ترک انفاق است. زوجه می تواند از روش های زیر برای اثبات آن استفاده کند:
  • فیش حقوقی: در صورتی که زوج کارمند باشد.
  • گردش حساب بانکی: ارائه پرینت حساب های بانکی زوج که نشان دهنده واریزها و تراکنش های مالی قابل توجه است.
  • اسناد مالکیت: ارائه سند مالکیت اموال منقول (مانند خودرو) و غیرمنقول (مانند ملک و زمین) به نام زوج.
  • استشهادیه محلی: شهادت افراد مطلع از وضعیت مالی و شغلی زوج.
  • اظهارنامه مالیاتی: در صورتی که زوج شغل آزاد داشته باشد و اظهارنامه مالیاتی ارائه داده باشد.
  • تحقیقات محلی: در مواردی، دادسرا می تواند از طریق تحقیقات محلی وضعیت مالی زوج را بررسی کند.

جمع آوری دقیق و مستند این مدارک، نقش مهمی در اثبات جرم ترک انفاق و محکومیت زوج دارد.

عدم پرداخت نفقه برای مدت معین و مطالبه رسمی

برای اینکه عدم پرداخت نفقه به عنوان جرم تلقی شود، لازم است که این عدم پرداخت برای یک «مدت معین» ادامه یابد و زوجه نیز رسماً نفقه را مطالبه کرده باشد.

• لزوم مطالبه رسمی نفقه توسط زوجه: اگرچه قانون مدت زمان مشخصی را برای عدم پرداخت نفقه تعیین نکرده است، اما عموماً عدم پرداخت نفقه برای یک ماه نیز می تواند مبنای شکایت باشد. با این حال، نکته حائز اهمیت، «مطالبه رسمی» نفقه توسط زوجه است. برای اثبات سوءنیت زوج در عدم پرداخت نفقه و همچنین روشن کردن تکلیف حقوقی و کیفری، لازم است زوجه قبل از طرح شکواییه، به صورت رسمی نفقه خود را مطالبه کند.
• اهمیت ارسال اظهارنامه: بهترین راه برای مطالبه رسمی نفقه، ارسال «اظهارنامه قضایی» است. اظهارنامه، سندی رسمی است که از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی یا دادگستری ارسال می شود و زوجه می تواند از طریق آن، به صورت کتبی و قانونی، نفقه معوقه و جاری خود را از زوج مطالبه کند. ارسال اظهارنامه، تاریخ دقیق مطالبه را ثبت می کند و به عنوان یک دلیل محکم در پرونده کیفری ترک انفاق مورد استناد قرار می گیرد. عدم پاسخگویی یا امتناع زوج از پرداخت نفقه پس از دریافت اظهارنامه، می تواند دلیلی بر سوءنیت وی تلقی شود.

بدون مطالبه رسمی، ممکن است زوج ادعا کند که از نیاز زوجه به نفقه یا تکلیف خود بی اطلاع بوده است. لذا این گام، از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

مراحل گام به گام تنظیم، ثبت و پیگیری شکواییه ترک انفاق زوجه

فرآیند شکایت کیفری ترک انفاق، شامل مراحل مشخصی است که رعایت دقیق آن ها، شانس موفقیت پرونده را افزایش می دهد. در ادامه، این مراحل به صورت گام به گام تشریح شده است.

گام اول: مشاوره حقوقی تخصصی (اختیاری اما توصیه شده)

اگرچه طرح شکایت ترک انفاق بدون وکیل نیز امکان پذیر است، اما

مشاوره حقوقی تخصصی با یک وکیل خانواده، گامی هوشمندانه و مؤثر است.

• اهمیت مشورت با وکیل خانواده: وکیل متخصص می تواند پرونده شما را از جهات مختلف حقوقی بررسی و ارزیابی کند. این ارزیابی شامل بررسی شرایط تحقق جرم، قوت و ضعف مدارک موجود و پیش بینی روند پرونده است.
• جلوگیری از نواقص احتمالی: وکیل با دانش و تجربه خود می تواند به شما در جمع آوری مدارک صحیح، تنظیم دقیق شکواییه و ارائه دلایل مستحکم کمک کند و از بروز اشتباهاتی که ممکن است منجر به رد شکایت شود، جلوگیری نماید.

گام دوم: جمع آوری و آماده سازی مدارک لازم

مدارک، ستون فقرات هر پرونده حقوقی هستند. جمع آوری کامل و صحیح مدارک قبل از هر اقدامی، ضروری است.

• مدارک هویتی:
  • شناسنامه و کارت ملی زوجه (شاکی).
• اسناد زوجیت:
  • کپی برابر اصل عقدنامه رسمی. در صورت عدم وجود عقدنامه رسمی، هرگونه دلیل دیگری که اثبات کننده رابطه زوجیت دائم باشد (مانند استشهادیه یا اقرارنامه).
• مدارک اثبات مطالبه نفقه:
  • کپی اظهارنامه رسمی مطالبه نفقه (با ابلاغیه آن که نشان دهنده وصول به دست زوج است).
• شواهد عدم پرداخت:
  • شهادت شهود (در صورت وجود افراد مطلع از عدم پرداخت نفقه).
  • پرینت حساب بانکی (در صورتی که زوج قبلاً نفقه را به حساب زوجه واریز می کرده و این واریزها متوقف شده است).
  • پیامک ها، ایمیل ها یا هرگونه مکاتبه ای که دال بر مطالبه نفقه و امتناع زوج باشد.
• مدارک اثبات تمکن مالی زوج (در صورت دسترسی):
  • فیش حقوقی، سند ملک، سند خودرو، جواز کسب، پروانه ساخت و هرگونه سندی که دال بر دارایی و درآمد زوج باشد.
  • در صورت عدم دسترسی مستقیم، می توان با ذکر اطلاعات کلی از وضعیت شغلی و مالی زوج، از دادسرا درخواست استعلام نمود.
• مدارک اثبات عدم تمکین موجه زوجه (در صورت نیاز):
  • گواهی پزشکی قانونی (در موارد بیماری یا ضرر جسمانی).
  • گزارش کلانتری یا نیروی انتظامی (در صورت وقوع خشونت یا ترک منزل از سوی زوج).
  • رأی دادگاه در خصوص عدم تمکین غیرموجه زوج (در صورتی که زوج قبلاً دعوای تمکین مطرح کرده و رأی به نفع زوجه صادر شده باشد).

گام سوم: تنظیم متن شکواییه ترک انفاق

شکواییه باید به صورت دقیق و با رعایت اصول حقوقی تنظیم شود تا به درستی به جرم ارتکابی اشاره کرده و درخواست زوجه را بیان کند.

• اجزای ضروری شکواییه:
  • مشخصات شاکی: نام و نام خانوادگی، کدملی، آدرس دقیق، شماره تماس.
  • مشخصات مشتکی عنه (زوج): نام و نام خانوادگی، کدملی، آدرس دقیق، شماره تماس.
  • موضوع شکایت: به صراحت ذکر شود: ترک انفاق.
  • دلایل و منضمات: لیستی از کلیه مدارکی که به شکواییه پیوست شده اند.
  • شرح شکایت: این بخش بسیار مهم است و باید به تفصیل و با جزئیات دقیق تنظیم شود.
  • خواسته: به صراحت بیان شود که خواسته زوجه چیست (مثلاً: تقاضای تعقیب و مجازات مشتکی عنه به جرم ترک انفاق و الزام وی به پرداخت نفقه معوقه و جاری).
• نکات نگارشی مهم در شرح شکایت:
  • ذکر دقیق تاریخ شروع عدم پرداخت نفقه توسط زوج.
  • توضیح نحوه مطالبه نفقه توسط زوجه (مثلاً از طریق اظهارنامه و تاریخ آن).
  • اشاره به ادله و مستندات موجود (مانند عقدنامه، اظهارنامه، شهادت شهود، مدارک تمکن مالی زوج).
  • تأکید بر تمکین زوجه یا وجود عذر موجه برای عدم تمکین.
  • بیان وضعیت اقتصادی زوجه در نتیجه عدم دریافت نفقه.

گام چهارم: ثبت شکواییه در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی

پس از تنظیم شکواییه و آماده سازی مدارک، باید آن را به صورت رسمی ثبت کرد.

• نحوه مراجعه و تکمیل فرم: زوجه باید به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و شکواییه خود را همراه با مدارک پیوست، ثبت نماید. کارکنان دفاتر خدمات قضایی، اطلاعات لازم را وارد سیستم کرده و شکواییه را به مرجع صالح ارسال می کنند.
• انتخاب مرجع صالح: دادسرای عمومی و انقلاب صلاحیت رسیدگی به جرم ترک انفاق را دارد. انتخاب دادسرا، معمولاً بر اساس محل اقامت زوجه یا زوج صورت می گیرد.
• هزینه های دادرسی: هزینه ثبت شکواییه در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی برای سال ۱۴۰۴، مبلغی ثابت است که باید توسط شاکی پرداخت شود. این هزینه می تواند متغیر باشد، اما معمولاً در سال های اخیر بین ۱۵۰ تا ۳۰۰ هزار تومان است.
• اخذ کد رهگیری و کد ثنا: پس از ثبت شکواییه، به زوجه یک کد رهگیری و در صورت نداشتن حساب کاربری، یک کد ثنا (برای پیگیری الکترونیکی پرونده) داده می شود. پیگیری پرونده از طریق سامانه ثنا امکان پذیر است.

گام پنجم: روند رسیدگی در دادسرا

پس از ثبت شکواییه، پرونده وارد مرحله تحقیقات مقدماتی در دادسرا می شود.

• ارجاع به شعبه بازپرسی یا دادیاری: شکواییه به یکی از شعب بازپرسی یا دادیاری دادسرای عمومی و انقلاب ارجاع داده می شود.
• تحقیقات مقدماتی، احضار طرفین و اخذ اظهارات: بازپرس یا دادیار، تحقیقات لازم را آغاز می کند. این تحقیقات شامل احضار زوج (مشتکی عنه) برای اخذ اظهارات و دفاعیات، بررسی دلایل و مستندات ارائه شده توسط زوجه و در صورت لزوم، انجام تحقیقات تکمیلی (مانند استعلام از بانک ها، اداره ثبت اسناد یا شهود) است.
• بررسی دلایل و مستندات: مقام قضایی، صحت و سقم ادعاهای زوجه و دفاعیات زوج را با توجه به مدارک موجود و تحقیقات انجام شده، مورد بررسی قرار می دهد.
• صدور قرار نهایی (قرار مجرمیت یا قرار منع تعقیب): پس از اتمام تحقیقات، بازپرس یا دادیار یکی از قرارهای زیر را صادر می کند:
  • قرار مجرمیت: در صورتی که دلایل کافی برای احراز وقوع جرم ترک انفاق و انتساب آن به زوج وجود داشته باشد.
  • قرار منع تعقیب: در صورتی که دلایل کافی برای اثبات جرم وجود نداشته باشد یا شرایط تحقق جرم محقق نشده باشد.
• ارجاع پرونده به دادگاه کیفری دو در صورت صدور قرار مجرمیت: اگر قرار مجرمیت صادر شود، پرونده به همراه کیفرخواست به دادگاه کیفری دو ارسال می شود.

گام ششم: رسیدگی در دادگاه کیفری دو و صدور حکم

مرحله نهایی رسیدگی به جرم ترک انفاق در دادگاه کیفری دو انجام می شود.

• بررسی نهایی دلایل و دفاعیات: در دادگاه کیفری دو، قاضی مجدداً دلایل و مستندات پرونده را بررسی می کند و به اظهارات و دفاعیات طرفین گوش می دهد. طرفین می توانند آخرین دفاعیات خود را مطرح کنند.
• امکان درخواست ضرر و زیان ناشی از جرم (مطالبه نفقه معوقه): بر اساس نظریات مشورتی قوه قضاییه، امکان مطالبه ضرر و زیان ناشی از جرم (همان نفقه پرداخت نشده) در دادگاه کیفری وجود دارد. بدین معنا که زوجه می تواند علاوه بر درخواست مجازات کیفری برای زوج، پرداخت نفقه معوقه خود را نیز در همین پرونده مطالبه کند.
• صدور حکم (محکومیت یا برائت): در نهایت، دادگاه با توجه به مستندات و دفاعیات، اقدام به صدور حکم می کند. این حکم می تواند شامل محکومیت زوج به مجازات حبس تعزیری درجه شش و همچنین الزام وی به پرداخت نفقه معوقه و جاری باشد، یا در صورت عدم اثبات جرم، حکم برائت زوج صادر شود.
• مدت زمان تقریبی کل روند رسیدگی: بسته به پیچیدگی پرونده، حجم کاری دادسرا و دادگاه، و سرعت ارائه مدارک، کل روند رسیدگی از زمان ثبت شکواییه تا صدور حکم نهایی، می تواند بین ۳ ماه تا یک سال یا حتی بیشتر به طول انجامد.

نمونه شکواییه ترک انفاق زوجه (با توضیحات بخش به بخش)

تنظیم یک شکواییه حقوقی نیازمند دقت و رعایت ساختار مشخصی است. در ادامه، یک قالب کلی از شکواییه ترک انفاق همراه با توضیحات بخش های مختلف آن ارائه می شود.

قالب عمومی و قابل تکمیل شکواییه

بسمه تعالی
ریاست محترم دادسرای عمومی و انقلاب شهرستان [نام شهرستان]

شکواییه

شاکی:
نام و نام خانوادگی: [نام کامل زوجه]
کد ملی: [کد ملی زوجه]
اقامتگاه: [آدرس دقیق محل سکونت زوجه، شامل کد پستی]
شماره تماس: [شماره تماس زوجه]

مشتکی عنه:
نام و نام خانوادگی: [نام کامل زوج]
کد ملی: [کد ملی زوج]
اقامتگاه: [آدرس دقیق محل سکونت زوج، شامل کد پستی]
شماره تماس: [شماره تماس زوج]

موضوع شکایت:
ترک انفاق زوجه به استناد ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱ و ماده ۶۴۲ قانون مجازات اسلامی.

دلایل و منضمات:
1. کپی برابر اصل عقدنامه رسمی شماره [شماره عقدنامه] مورخ [تاریخ عقدنامه].
2. کپی شناسنامه و کارت ملی شاکی.
3. کپی برابر اصل اظهارنامه رسمی مطالبه نفقه به شماره [شماره اظهارنامه] مورخ [تاریخ ارسال اظهارنامه] با ابلاغیه آن.
4. [ذکر سایر مدارک اثبات تمکن مالی زوج، مانند فیش حقوقی، سند مالکیت، گردش حساب (در صورت وجود)].
5. [شهادت شهود، در صورت وجود، با ذکر مشخصات].
6. [مدارک اثبات عدم تمکین موجه زوجه، در صورت نیاز، مانند گواهی پزشکی قانونی].

شرح شکایت:
با سلام و احترام،
به استحضار عالی می رساند اینجانبه [نام کامل زوجه]، زوجه دائم و شرعی آقای [نام کامل زوج]، مشتکی عنه پرونده حاضر، به موجب عقدنامه رسمی شماره [شماره عقدنامه] مورخ [تاریخ عقدنامه] صادره از دفتر ازدواج شماره [شماره دفترخانه] شهرستان [نام شهرستان] می باشم.
مشتکی عنه از تاریخ [تاریخ شروع عدم پرداخت نفقه، مثلاً: 1403/01/01] بدون هیچ گونه عذر شرعی و قانونی موجه، از پرداخت نفقه اینجانبه خودداری نموده است. این در حالی است که اینجانبه همواره به تمامی وظایف شرعی و قانونی خود عمل نموده و تمکین عام و خاص داشته/یا به دلیل [ذکر دلیل موجه عدم تمکین مانند استفاده از حق حبس یا خوف ضرر] تمکین نداشته ام و حسب تبصره ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده، مستحق نفقه می باشم.
علی رغم پیگیری های مکرر اینجانبه و ارسال اظهارنامه رسمی مطالبه نفقه به شماره [شماره اظهارنامه] مورخ [تاریخ ارسال اظهارنامه]، مشتکی عنه همچنان از پرداخت نفقه امتناع ورزیده و با وجود استطاعت مالی (مستند به [ذکر مستندات تمکن مالی مانند: شغل ثابت و درآمد مکفی، دارا بودن چندین ملک و خودرو])، زندگی اینجانبه را دچار عسر و حرج جدی نموده است.
با توجه به مراتب فوق و ادله پیوستی، لذا مستنداً به ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده و سایر قوانین مربوطه، تقاضای رسیدگی، تعقیب و مجازات مشتکی عنه به جرم ترک انفاق و همچنین الزام ایشان به پرداخت نفقه معوقه از تاریخ [تاریخ شروع عدم پرداخت] تا زمان صدور حکم و نفقه جاری، مورد استدعاست.

خواسته:
تعقیب و مجازات مشتکی عنه به اتهام ترک انفاق و الزام به پرداخت نفقه معوقه و جاری.

با تجدید احترام
[امضاء و اثر انگشت زوجه]
تاریخ: [تاریخ تنظیم شکواییه]

نمونه های عملی شرح شکایت برای حالات مختلف

بخش شرح شکایت در شکواییه، قلب پرونده است و باید با جزئیات و بر اساس واقعیت های هر پرونده تنظیم شود. در ادامه چند نمونه برای سناریوهای رایج ارائه شده است:

نمونه ۱: زوجه با استفاده از حق حبس، تمکین نکرده و زوج نفقه نمی دهد.

اینجانبه [نام زوجه]، زوجه دائمی آقای [نام زوج] می باشم. مهریه اینجانبه طبق عقدنامه حال بوده و با توجه به عدم پرداخت مهریه به صورت کامل از سوی مشتکی عنه، اینجانبه با استناد به ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی و استفاده از حق حبس، از تمکین خاص امتناع ورزیده ام. علی رغم این حق قانونی، مشتکی عنه از تاریخ [تاریخ] تاکنون، از پرداخت نفقه اینجانبه خودداری نموده است. با وجود ارسال اظهارنامه رسمی به شماره [شماره اظهارنامه] در تاریخ [تاریخ اظهارنامه]، مشارالیه همچنان نفقه را پرداخت نکرده است. با توجه به تبصره ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده که امتناع از پرداخت نفقه زوجه ای را که به موجب قانون مجاز به عدم تمکین است، جرم دانسته، تقاضای رسیدگی و مجازات مشتکی عنه را دارم.

نمونه ۲: زوجه در منزل مشترک بوده و تمکین کامل دارد، اما زوج از پرداخت نفقه خودداری می کند.

اینجانبه [نام زوجه]، زوجه دائمی آقای [نام زوج]، از تاریخ [تاریخ عقدنامه] در منزل مشترک زندگی کرده و همواره به تمامی وظایف شرعی و قانونی خود (تمکین عام و خاص) عمل نموده ام. با این حال، مشتکی عنه از تاریخ [تاریخ شروع عدم پرداخت]، با وجود استطاعت مالی کافی و بدون هیچ دلیل موجهی، از پرداخت نفقه اینجانبه به مبلغ ماهیانه [مبلغ تقریبی نفقه] خودداری می نماید. وضعیت معیشتی اینجانبه در غیاب نفقه به شدت دچار مشکل شده است. پیش از این، با ارسال اظهارنامه شماره [شماره اظهارنامه] مورخ [تاریخ اظهارنامه]، از ایشان درخواست پرداخت نفقه نمودم که متأسفانه تاکنون بی نتیجه مانده است. لذا از محضر دادسرا تقاضای رسیدگی و اعمال مجازات قانونی علیه مشتکی عنه را دارم.

نمونه ۳: زوج منزل مشترک را ترک کرده و نفقه زوجه را پرداخت نمی کند.

اینجانبه [نام زوجه]، زوجه دائمی آقای [نام زوج] می باشم. مشتکی عنه در تاریخ [تاریخ ترک منزل] بدون هیچ دلیل موجهی منزل مشترک را ترک کرده و تاکنون بازنگشته است. از تاریخ ترک منزل تا به امروز، مشارالیه نه تنها نفقه اینجانبه را پرداخت نکرده، بلکه هیچگونه تماسی نیز برقرار ننموده است. اینجانبه در این مدت در منزل مشترک یا منزل پدری خود اقامت داشته ام و همچنان آماده به تمکین می باشم. پیشتر با ارسال اظهارنامه شماره [شماره اظهارنامه] در تاریخ [تاریخ اظهارنامه] از ایشان درخواست بازگشت به منزل و پرداخت نفقه نمودم که نتیجه ای حاصل نشد. با توجه به مدارک پیوستی و استطاعت مالی مشتکی عنه، تقاضای تعقیب و مجازات وی به اتهام ترک انفاق را دارم.

نمونه ۴: زوجه طبق حکم دادگاه، عدم تمکین موجه داشته و زوج نفقه را قطع کرده است.

اینجانبه [نام زوجه]، زوجه دائمی آقای [نام زوج] می باشم. در خصوص دعوای تمکین مطروحه از سوی مشتکی عنه، دادگاه محترم خانواده طی دادنامه شماره [شماره دادنامه] مورخ [تاریخ دادنامه]، حکم بر عدم تمکین موجه اینجانبه صادر نموده است [ذکر خلاصه علت عدم تمکین موجه مانند: به دلیل اعتیاد شدید زوج و خوف ضرر جانی/حیثیتی]. با این حال، مشتکی عنه از تاریخ [تاریخ قطع نفقه پس از حکم]، علی رغم استحقاق نفقه اینجانبه و وجود حکم دادگاه، از پرداخت آن خودداری می نماید. پیش از این، با ارسال اظهارنامه شماره [شماره اظهارنامه] در تاریخ [تاریخ اظهارنامه]، نفقه را مطالبه نمودم. لذا با ارائه کپی دادنامه مذکور و سایر مدارک، از دادسرا تقاضای رسیدگی و مجازات مشتکی عنه را دارم.

نکات کلیدی، هشدارهای حقوقی و راهکارهای مکمل در پرونده ترک انفاق

پیگیری پرونده ترک انفاق نیازمند توجه به جزئیات و رعایت برخی نکات حقوقی مهم است. عدم آگاهی از این موارد می تواند روند رسیدگی را طولانی یا حتی منجر به عدم موفقیت شکایت شود.

اهمیت ارسال اظهارنامه رسمی پیش از شکایت کیفری

پیش از طرح شکواییه کیفری ترک انفاق، ارسال اظهارنامه رسمی مطالبه نفقه، از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.

• اثر حقوقی اظهارنامه در اثبات مطالبه و سوء نیت زوج: ارسال اظهارنامه به طور رسمی، مطالبه نفقه از سوی زوجه را به اثبات می رساند. این امر، ادعای زوج مبنی بر بی اطلاعی از نیاز زوجه یا عدم آگاهی از تکلیف پرداخت نفقه را بی اعتبار می کند. همچنین، امتناع زوج از پرداخت نفقه پس از دریافت اظهارنامه، می تواند دلیلی بر «سوءنیت» وی در ترک انفاق تلقی شود که برای تحقق جرم کیفری، ضروری است.
• اظهارنامه به زوج فرصت می دهد تا قبل از طرح دعوای کیفری، نسبت به پرداخت نفقه اقدام کند و در صورت عدم انجام، مستند محکمی برای زوجه در دادگاه خواهد بود.

چگونگی اثبات تمکین یا عدم تمکین موجه زوجه

همانطور که قبلاً اشاره شد، استحقاق نفقه منوط به تمکین زوجه یا عدم تمکین موجه است. اثبات این موضوع، بر عهده زوجه است.

• چگونه می توان عدم تمکین موجه را ثابت کرد:
  • گواهی پزشکی قانونی: در مواردی که عدم تمکین به دلیل بیماری یا آسیب های جسمی و روحی ناشی از خشونت زوج باشد.
  • استشهادیه: شهادت افراد مطلع از شرایط زندگی زوجه یا دلایل عدم تمکین وی.
  • گزارش پلیس یا کلانتری: در صورت وقوع درگیری، خشونت، ترک منزل توسط زوج، یا ممانعت از بازگشت زوجه به منزل.
  • شهادت شهود: شهادت خویشاوندان، همسایگان یا دوستان در خصوص رفتار زوج یا دلایل موجه عدم تمکین.
  • رأی دادگاه: در صورتی که قبلاً در پرونده ای دیگر، دادگاه رأی به عدم تمکین موجه زوجه داده باشد.
• برای اثبات تمکین کامل نیز، حضور در منزل مشترک و ایفای وظایف زناشویی، در کنار عدم وجود ادله ای دال بر عدم تمکین، کفایت می کند.

مهلت قانونی برای طرح شکایت کیفری ترک انفاق

جرایم کیفری معمولاً دارای مهلت مشخصی برای طرح شکایت هستند که به آن «مرور زمان» گفته می شود.

• محدودیت زمانی یک ساله از تاریخ اطلاع از وقوع جرم: جرم ترک انفاق نیز مشمول مرور زمان شکایت است. بر اساس قوانین آیین دادرسی کیفری، زوجه باید ظرف یک سال از تاریخ اطلاع از عدم پرداخت نفقه (یا اطلاع از وقوع جرم)، شکایت خود را مطرح کند. پس از سپری شدن این مهلت، حق شکایت کیفری ساقط می شود.
• نکته مهم این است که مرور زمان مربوط به هر دوره عدم پرداخت نفقه، به صورت مجزا محاسبه می شود. به عنوان مثال، اگر نفقه دی ماه سال گذشته پرداخت نشده باشد، زوجه تا پایان دی ماه امسال برای شکایت از عدم پرداخت نفقه دی ماه فرصت دارد.

تفاوت شکایت کیفری ترک انفاق و دعوای حقوقی مطالبه نفقه

بسیاری از افراد این دو دعوا را با یکدیگر اشتباه می گیرند، در حالی که هر یک اهداف و مراجع رسیدگی متفاوتی دارند.

ویژگی	شکایت کیفری ترک انفاق	دعوای حقوقی مطالبه نفقه
هدف اصلی	مجازات زوج به دلیل ارتکاب جرم ترک انفاق (حبس).	وصول دین نفقه معوقه و تأمین نفقه جاری.
مرجع رسیدگی	دادسرای عمومی و انقلاب (مرحله تحقیقات مقدماتی) و دادگاه کیفری دو (صدور حکم).	دادگاه خانواده یا شورای حل اختلاف (در مورد نفقه کمتر از حد نصاب).
اثبات سوءنیت	ضروری است (اثبات اینکه زوج با وجود استطاعت مالی و مطالبه زوجه، عمداً نفقه را پرداخت نکرده).	ضروری نیست (صرف عدم پرداخت، مبنای مطالبه است).
مجازات	حبس تعزیری درجه شش (بیش از ۶ ماه تا ۲ سال).	ندارد، صرفاً الزام به پرداخت وجه.
مدت زمان قابل مطالبه	نفقه معوقه و جاری (در دادگاه کیفری).	نفقه معوقه (معمولاً تا ۵ سال قبل از طرح دعوا) و نفقه جاری.

• امکان طرح همزمان یا متوالی هر دو دعوا: زوجه می تواند هر دو دعوا را به صورت همزمان یا به صورت متوالی (ابتدا کیفری سپس حقوقی یا برعکس) مطرح کند. طرح دعوای کیفری می تواند فشار بیشتری بر زوج وارد کند تا نفقه را پرداخت کند، در حالی که دعوای حقوقی مستقیماً به دنبال وصول نفقه است.

اشتباهات رایج در تنظیم شکواییه و نحوه اجتناب از آن ها

برخی اشتباهات رایج می تواند به ضرر زوجه تمام شود.

• عدم ذکر دقیق تاریخ ها: عدم ذکر تاریخ دقیق شروع عدم پرداخت نفقه یا تاریخ ارسال اظهارنامه.
• عدم پیوست مدارک کافی: نپیوستن کپی برابر اصل عقدنامه، اظهارنامه، یا مدارک اثبات تمکن مالی زوج.
• عدم تفکیک نفقه زوجه و فرزندان: در صورتی که زوجه علاوه بر نفقه خود، قصد مطالبه نفقه فرزندان را نیز دارد، باید برای نفقه فرزندان نیز به صورت جداگانه (یا در قالب دعوای حقوقی) اقدام شود، زیرا مجازات ترک انفاق فرزندان دارای شرایط متفاوتی است.
• عدم اثبات تمکین یا عذر موجه: عدم ارائه دلیل کافی برای تمکین یا عدم تمکین موجه.
• عدم پیگیری پس از ثبت: عدم پیگیری منظم پرونده از طریق سامانه ثنا.

راهکارهای جایگزین یا تکمیلی

علاوه بر شکایت کیفری ترک انفاق، زوجه می تواند از راهکارهای حقوقی دیگری نیز برای احقاق حق خود استفاده کند.

• درخواست تأمین نفقه در دادگاه خانواده: زوجه می تواند همزمان یا به جای شکایت کیفری، دعوای حقوقی مطالبه نفقه (نفقه معوقه و جاری) را در دادگاه خانواده مطرح کند. در این دعوا، دادگاه پس از بررسی، حکم به پرداخت نفقه صادر می کند که از طریق اجراییه قابل وصول است.
• امکان درخواست طلاق به دلیل ترک انفاق (ماده ۱۱۲۹ قانون مدنی): اگر زوج برای مدت شش ماه نفقه زوجه را پرداخت نکرده و امکان الزام او به پرداخت نفقه نیز وجود نداشته باشد، زوجه می تواند با استناد به ماده ۱۱۲۹ قانون مدنی، درخواست طلاق بدهد. این امر یک راهکار جایگزین و گاهاً مؤثر برای زوجه است که در شرایط خاص قابل پیگیری است.

در پرونده های ترک انفاق، اثبات استطاعت مالی زوج و مطالبه رسمی نفقه توسط زوجه از طریق اظهارنامه، دو رکن اساسی برای موفقیت در دعوای کیفری است.

نتیجه گیری

ترک انفاق توسط زوج، یکی از مهم ترین چالش های حقوقی است که بسیاری از زنان در طول زندگی مشترک با آن مواجه می شوند. شناخت دقیق حقوق قانونی، جرم انگاری ترک انفاق و فرآیندهای مربوط به طرح شکواییه، گام اساسی برای هر زوجه ای است که قصد دارد حقوق خود را احقاق کند.

همانطور که در این مقاله به تفصیل شرح داده شد، نفقه یک تکلیف قانونی است و عدم پرداخت آن در صورت وجود استطاعت مالی زوج و تمکین زوجه (یا عدم تمکین موجه)، جرم تلقی می شود. ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده، مجازات حبس تعزیری را برای زوج متخلف پیش بینی کرده و تبصره آن، حمایت از زوجه ای که از حق حبس استفاده می کند را نیز تضمین نموده است. مراحل گام به گام تنظیم، ثبت و پیگیری شکواییه، از مشاوره حقوقی تخصصی تا رسیدگی در دادسرا و دادگاه کیفری دو، همگی نیاز به دقت و آگاهی دارند.

تأکید بر اهمیت ارسال اظهارنامه رسمی، جمع آوری مدارک مستند از جمله عقدنامه و شواهد اثبات تمکن مالی زوج، و همچنین دقت در تنظیم متن شکواییه، از نکات کلیدی است که موفقیت پرونده را تضمین می کند. زوجه باید بداند که می تواند همزمان با پیگیری کیفری، دعوای حقوقی مطالبه نفقه را نیز مطرح کند و یا حتی در شرایط خاص، تقاضای طلاق به دلیل ترک انفاق نماید.

در نهایت، اگرچه این راهنما سعی در ارائه اطلاعات جامع و کاربردی داشت، اما پیچیدگی های هر پرونده حقوقی، منحصر به فرد است. از این رو، توصیه نهایی همواره مشاوره با متخصصین حقوقی و وکلای مجرب خانواده است. همکاری با یک وکیل متخصص می تواند به زوجه در پیمودن مسیر قضایی با اطمینان بیشتر، جلوگیری از اشتباهات رایج و دستیابی به بهترین نتیجه ممکن، کمک شایانی نماید.