روشهای مصرف کود شیمیایی
روشهای مصرف کود شیمیایی خصوصا کود اسید هیومیک؛ یکی از فاکتورهای موثر در افزایش کارایی کودها می باشد. عناصر غذایی موجود در کودهای به روش های مختلف همچون پخش در خاک، برگ پاشی و کود آبیاری در اختیار گیاهان گذاشته می شود. هرچند تلاش می شود که عناصر غذایی در توده خاک یکنواخت توزیع شود ولی در عمل چنین نبوده و غلظت آنها می تواند در نقطه از خاک متفاوت باشد.
بدین ترتیب انتخاب درست یکی از روشهای مصرف کود شیمیایی بطور مثال کود نیترات پتاسیم، برای یکسان کردن غلظت عناصر غذایی در محلول خاک به منظور دستیابی به عملکرد بهینه و افزایش بازده آنها ضروری است.
خاک های زیرین از لحاظ حاصلخیزی بسیار فقیرتر از خاک های سطحی هستند. بنابراین بهتر است کودهای شیمیایی در ناحیه ریشه جایگذاری شوند. اثری که جایگذاری کود بر بازدهی جذب عناصر دارد به عوامل زیر بستگی دارد:
- خاک
- شرایط اقلیمی
- نوع گیاه
یکی از جنبه های مهم در مصرف کودهای شیمیایی دانستن زمان کاربرد است. این امر به زمان نیاز محصول و تحرک ماده غذایی که به خاک اضافه می شود بستگی دارد.
زمان مصرف کودهای NPK
کود فسفر و پتاسیمی که به دشواری از خاک های با بافت متوسط تا سنگین آبشویی می شوند. در زمان قبل از کشت و یا همزمان با کشت قابل مصرف می باشند. کودهای نیتروژنه به دلیل پویایی و حلالیت بالا مستعد آبشویی می باشند بنابراین زمان مصرف این کودها بسیار مهم و حیاتی بوده و حتما بایستی زمان مصرف مطابق با رشد گیاه باشد.
مصرف کودهای پتاسیمی و کود ریشه زا به دلیل حلالیت و تحرک نسبتا زیاد بهتر است مصرف 50 درصد نیاز پتاسیمی گیاه به صورت سولفات پتاسیم قبل از کشت ولی 50 درصد بقیه از کلرو و یا نیترات پتاسیم استفاده شود. مصرف این دو کود به دلیل حلالیت و تحرک بالا به صورت سرک همزمان با رشد گیاه به ویژه در خاک های با بافت سبک توصیه می شود.
زمان مصرف بقیه کودها نیز با توجه به درصد حلالیت، پویایی آنها و نیز خصوصیات فیزیکوشیمیایی خاک و ترکیبات کود متفاوت خواهد بود مثلا مصرف گوگرد، کود سولفات آهن ، روی، منگنز و مس قبل از کاشت به صورت عمقی ولی سولفات منیزیم، اسید بوریک و کلاته های آهن، روی و منگنز به صورت سرک و یا همراه با آّب آبیاری توصیه می شود.
انواع روشهای مصرف کود شیمیایی:
روش پخش سطحی (Broadcasting)
یکی از روشهای مصرف کود شیمیایی روش سنتی پخش سطحی است. که در این روش کود توسط دست و یا ماشین کود پاش به صورت یکنواخت در تمام سطح مزرعه قبل از کاشت پخش می گردد. این روش در زمین آیش، روش مناسبی برای مصرف مقدار زیادی از عناصر غذایی که مصرف آنها به راحتی هنگام کشت مقدور نیست، مناسب می باشد.
علت پایین بودن درصد بازیافت کودهای نیتروژنی مصرف به صورت پخش سطحی و یا مصرف آن قبل از زمان کشت محصول می باشد. با پخش سطحی، هدر رفت کودهای نیتروژنی به ویژه اوره به صورت گاز آمونیاک رخ می دهد و همین اتفاق در مصرف قبل از کشت علاوه بر تصاعد آمونیاک به صورت آبشویی با آب آبیاری نیز رخ می دهد. لازم بذکر است که مصرف کود با روش پخش سطحی توجیه اقتصادی ندارد.
روش نواری یا ردیفی برای محصولات زراعی ( Band placement )
عمل جایگذاری کود به قرار دادن کود در ناحیه نزدیک ریشه گیاهان (ریزوسفر) توسط دستگاه کودکار- بذرکار اطلاق می گردد.
روشهای مصرف کود شیمیایی در مورد کودهای که حاوی عناصر غذایی غیر پویا نظیر کودهای محتوی فسفر و پتاسیم و عناصر کم مصرف هستند باید در زمان حداکثر نیاز گیاهان به این عناصر به صورت جایگذاری عمقی می باشد. در کشاورزی علمی جایگذاری عمقی باعث بالا رفتن کارایی کودها، کاهش مقدار مصرف و نهایتاً سبب بازده اقتصادی کودها میگردد.
استفاده از کودهای فسفاته (کود سوپر فسفات تریپل و ساده و غیره) به روش نواری نسبت به روش پخش سطحی که با توده بیشتری از خاک در ارتباط است بازدهی بیشتری دارد. همچنین پخش کودهای فسفاتی به شکل دانه ای (گرانول) به جای پودری تا حدی فسفات را از فرآیندهای شیمیایی خاک محافظت نموده و از تبدیل فسفر به ترکیبات کمتر قابل استفاده جلوگیری می کند.
جهت دست یابی به بازده زراعی بیشتر کودهای فسفاتی محلول باید به صورت دانه ای و به روش نواری و یا با استفاده از دستگاه کوکار- بذرکار زیر بذر قرار گیرند. تاثیر جایگداری صحیح کود بر افزایش عملکرد قابل حصول به دو عامل واکنش گیاهان و برهمکنش کود با خاک بستگی دارد.
صرفه جویی در مقدار مصرف کود
جایی که مقادیر یکسانی از کودها در خاک جایگذاری و یا در سطح خاک پخش گردند عملکرد بدست آمده از کودهای جایگداری شده نسبت به همان مقدار کود که در سطح خاک پخش شده بیشتر است. اما زمانی که از مقادیر بیشتر کود به صورت پخش سطحی استفاده می شود عملکرد بالای بدست می آید.
روش چالکود و کانالکود برای درختان میوه
روش چالکود که یکی از روشهای مصرف کود شیمیایی می باشد. در این روش در نزدیکی ریشه درخت چاله های حفر شده، سپس با کودهای آلی و شیمیایی پر می شود. معمولا در جایی از این روش استفاده می شود که برگ درختان شکل زرد برگی آهکی (کمبود کلروز آهن ) را نشان دهند. با این حال محاسن آن فراوان بوده و اجرای آن در هرباغی مزایایی در برخواهد داشت.
زمانی که خاک دارای قدرت تثبت بالای می باشد مثلا در خاک های با بافت سنگین استفاده از روش چالکود نسبت به روش پخش سطحی بازدهی بالاتری دارد. این افزایش بازدهی بدلیل مخلوط شدن کود با حجم کمتری از خاک می باشد. جایگذاری موضعی در مراحل اولیه رشد گیاه در شرایطی که تراکم ریشه ها کم باشد می تواند مفید باشد. دراین حالت تماس کم ریشه های توسعه نیافته گیاه با افزایش غلظت عنصر غذایی در حالت جایگذاری موضعی جبران می شود.
یک نقطه ضعف در این روش تماس محدود ریشه گیاهان با چنین مناطق غنی شده می باشد. ریشه گیاه در تمامی حجم خاک پراکنده شده است و در صورت جایگذاری موضعی کود تنها بخش کوچکی از ریشه گیاه با آن در تماس خواهد بود. این حالت به ویژه در مورد کودهای شیمیایی غیر متحرک در خاک صادق است.
مزیت های روش چالکود و کانالکود
- قدرت تثیت کنندگی مواد آلی که چاله توسط آن پر می شود، برای اکثر کودهای شیمیایی بسیار کمتر از خاک می باشد. بنابراین کودهای شیمیایی اضافه شده بیشتر برای گیاه قابل جذب می باشد. بطور مثال در مورد آهن، کود سولفات آهن در خاک رسوب و آهن آن تا حد زیادی برای گیاه غیر قابل جذب می شود. اما در مجاورت ماده آلی واکنش به گونه دیگری است و گیاه بهتر از آهن بهره مند می گردد.
- در برخی باغها نفوذپذیری خاک محدود می باشد و آب به خوبی در خاک نفوذ نمی کند. چاله های پر شده با مواد آلی نفوذ آب به داخل خاک را تشدید می کند.
- در خاکهای با بافت سنگین در برخی باغها پس از آبیاری سطحی فقدان اکسیژن، زیادی دی اکسید کربن و بی کربنات به ریشه صدمه می زند اما در صورت استفاده از روش چالکود در چاله ها تهویه مناسب به رشد مناسب گیاه کمک می کند.
- با استفاده از روش چالکود مشکل علف های هرز تا حد زیادی کاهش می یابد .
- از آنجا که درخت یک گیاه دائمی است به دلیل مختلف هر سال ترکم ریشه در حوالی منطقه چالکود بیش از پیش افزایش یافته و سطح تماس ریشه با این منطقه غنی از کود افزایش می یابد. بدین ترتیب کارائی مصرف کود افزایش و مقدار مصرف کود در هکتار کاهش می یابد.
چگونگی اجرای روش چالکود در باغ های میوه
محل حفر چاله
این چاله ها در یک سوم قسمت انتهایی سایه انداز درختان حفر می شود، علت حفر چاله ها در قسمت انتهایی سایه انداز درخت آن است که اثر ریشه های جوان و فعال در جذب آب و عناصر غذایی بیش از ریشه های پیر می باشد همچنین در چنین مناطقی به ریشه اصلی درختان صدمه نمی رسد. محل چاله باید در جای باشد که آب آبیاری حتما به طریقی آن را خیس کند.
تعداد چاله
در صورتی که تعداد چاله کم باشد تماس ریشه درختان با مناطق اصلاح شده خاک کم بوده و اثر بخشی روش کامل نیست. در مجموع برای درختان میوه بیش از 10 سال، دو تا چهار چاله برای هر درخت توصیه می شود. در باغهای پر تراکم تعداد به یک چاله بین هر دو درخت محدود می گردد.
قطر و عمق چاله
عمق چاله بستگی به پراکنش ریشه های درخت دارد . در عمل معمولا عمق 40 تا 50 سانتی متر و قطر 30 تا 50 سانتی متر مناسب می باشد.
چگونگی پر کردن چاله ها
چاله را با مخلوطی از ماده آلی (کود دامی پوسیده، خاک برگ یا کمپوست زباله) و کود شیمیایی مناسب پر کنید و هنگامی که برای اولین بار چاله ها را پر می کنید بهتر است ابتدا کود دامی مورد نیاز برای پر کردن چاله را با کودهای شیمیایی به خوبی مخلوط نموده و سپس درون چاله بریزید.
با لگد کردن کود در داخل چاله تا حدی آن را بفشارید و در صورت نشست مجددا کود دامی بیافزایید تا هم سطح خاک شود. برای هر درخت به طور تقریب بین 250 تا 1000 گرم سولفات آهن و معادل این مقدار گوگرد کشاورزی در نظر گرفت. برای باغهای پر تراکم و درختان کمتر از 10 سال نصف مقادیر فوق مناسب است.
نگهداری چاله ها
در صورتی که چاله به خوبی نگهداری شود حفر آن یک بار برای چندین سال کافی خواهد بود. هرسال نشست توده کود در داخل چاله را با افزودن مجدد کود دامی (یا سایر کودهای آلی کمپوست و ورمی کمپوست) جبران و از پر شدن چاله به وسیله خاک جلوگیری نمایید. خیسی بیش از حد و خشکی توده دامی داخل چالکود از کارائی روش می کاهد. رطوبت و تهویه متعادل رشد ریشه را در داخل چالکود تقویت می کند. افزودن کودهای شیمیایی برسطح چاله ها امکان پذیر است و چون حرکت این کودها به همراه آب آبیاری در داخل کود دامی به راحتی انجام می شود نیازی به صرف هزینه جهت پابیل و زیر خاک کردن کودهای شیمیایی نیست.
برگپاشی (Foliar application)
تغذیه برگی یکی از روشهای مصرف کود شیمیایی است که می توان عناصر غذایی را زمانی که اثر سریع لازم است مستقیما در اختیار شاخ و برگ یا میوه قرار داد. محلول پاشی عناصری مثل بور، مس، منیزیم، منگنز و روی در شرایط خاکهای ایران نسبت به مصرف خاکی به دلیل برطرف نمودن سریع کمبود، آسانتر بودن آن، کاهش سمیت ناشی از تجمع این عناصر در خاک و جلوگیری از تثبیت، مناسب تر است.