منع تعقیب یعنی چه؟

قرار چیست؟

به نقل از بهترین وکیل در قم؛ از زمانی که فرایند رسیدگی آغاز می شود و پرونده ای در دادسرا مطرح می شود تا زمانی که تحقیقات مقدماتی پایان یابد قرارهای مختلفی از طرف مقامات قضایی صادر می گردد که بعضی از آن ها به منظور تعیین تکلیف دسترسی به متهم و بعضی دیگر برای تکمیل تحقیقات و بعضی نیز مربوط به پایان تحقیقات است، به صورت خلاصه قرارهایی که بعد از اتمام تحقیقات مقدماتی صادر می گردد (قرار نهایی) نامیده می شوند. قانون آیین دادرسی کیفری قرار را تعریف نکرده است لیکن قانون گذار در ماده ۲۹۹ قانون آیین دادرسی مدنی به تعریف ضمنی قرار پرداخته است.

همان طور که مستحضر هستید تصمیماتی که دادگاه در پی رسیدگی به یک اختلاف اتخاذ می کند، انواع مختلفی دارد مطابق قانون آیین دادرسی مدنی، آراء صادر شده از دادگاه ها را می توان به دو دسته کلی احکام و قرارها تقسیم نمود که با یکدیگر متفاوت هستند و بالطبع آثار متفاوتی نیز دارند.

منظور از قرار منع تعقیب چیست و در چه موقعی صادر می شود؟

واژه قرار در قانون تعریف نشده است البته قانون گذار در ماده 299 قانون آیین دادرسی مدنی در تعریف حکم گفته است چنانچه رأی دادگاه راجع به ماهیت دعوا و قاطع آن به طور جزیی یا کلی باشد، حکم و در غیر این صورت، قرار نامیده می شود بنابراین باید گفت قرار دادگاه به رأیی گفته می شود که یک یا دو شرط مزبور را نداشته باشد.

با توجه به این ماده قانونی، اگر تصمیم دادگاه دارای دو ویژگی ذیل باشد، آن تصمیم، حکم نامیده می‌شود:

1- آن تصمیم راجع به ماهیت دعوا باشد: یعنی تصمیم دادگاه، به اصل اختلاف و دعوای میان اشخاص، مربوط باشد. به عنوان مثال، شخص الف در دادگاه، دعوایی اقامه کرده و مدعی می‌شود که شخص ب به اتومبیل او صدمه زده است شخص ب در مقابل می‌گوید که شخص الف اصلاً مالک اتومبیل نیست تا بتواند خسارت وارد شده به آن را مطالبه کند؛ تصمیمی که دادگاه در رابطه با درست یا غلط بودن گفته‌های شخص ب می‌گیرد، مربوط به ماهیت دعوا نیست و حکم محسوب نمی‌شود، زیرا ماهیت و اصل دعوا در این مثال، صدمه زدن به یک اتومبیل بوده؛ نه اینکه مالک آن اتومبیل، چه کسی است.

2- آن تصمیم، دعوای مطرح‌ شده را تمام کند و پرونده را از دادگاه خارج کند: برای مثال اگر قاضی به علت پیچیده بودن و تخصصی بودن یک دعوا، تصمیم بگیرد که از یک کارشناس کمک بگیرد و دستور بدهد که پرونده را نزد کارشناس بفرستند، به هیچ وجه نباید گفت که قاضی در مورد دعوا حکم صادر کرده است در واقع در این حالت پرونده از دادگاه خارج نشده بلکه صرفا دادگاه منتظر وصول نظر کارشناس می ماند تا بعد از رسیدن نظر کارشناس مجددا به بررسی موضوع بپردازد بنابراین در این حالت گفته می شود که دادگاه قرار کارشناسی صادر نموده نه حکم کارشناسی.

بنابراین قرار تصمیمی است که دادگاه در پرونده مطروحه اتخاذ کرده است این تصمیم ممکن است در مواردی قاطع دعوا باشد اما در خصوص ماهیت نباشد یا اینکه ممکن است درباره ماهیت دعوا باشد اما قاطع آن نباشد یا اینکه هیچ کدام از این دو شرط در تصمیم دادگاه وجود ندارد. شاید در روند دعاوی کیفری توسط دادستان یا وکیل کیفری ، با چنین جمله ای مواجه شده باشید: “قرار منع تعقیب صادر شد”. اما این جمله به چه معنا است و در چه شرایطی این قرار صادر می گردد؟ در ادامه ضمن پاسخ به این سوالات به جزئیات بیشتر دراین زمینه خواهیم پرداخت.

قرار های نهایی و مقدماتی

حال که با انواع رای دادگاه به طور مختصر آشنا شدید و دانستید که رای دادگاه اعم از حکم و قرار است لازم است به بررسی انواع قرار بپردازیم قرار ها به 2 دسته کلی مقدماتی و نهایی به شرح ذیل تقسیم می شوند:

1- قرار های مقدماتی: قرارهایی هستند كه برای رسیدگی به دلایل اصحاب دعوی و آماده كردن مقدمات صدور حكم صادر می شوند این قرارها را قرار اعدادی نیز می نامند ( قرار ارجاع به كارشناسی ، قرار بررسی اصالت سند و . . . از قبیل قرار های مقدماتی هستند. )

2- قرار های نهایی: قرار های هستند كه موجب پایان یافتن انجام تحقیقات مقدماتی شده و منجر به بایگانی شدن پرونده یا ارسال آن به دادگاه می شود قرار منع تعقیب در زمره قرار هایی نهایی است. در واقع قرار نهایی به قرارهایی گفته می‌شود که در مورد وقوع جرم، دلایل آن و توجه اتهام به متهم اظهار نظر می‌کند و به نوعی موجب خروج دعوا از چرخه رسیدگی یا انتقال از یک مرحله به مرحله دیگر می‌شود.

باید توجه داشت از آن جایی که قانون گذار تعریف دقیق و مشخصی از قرار نهایی ارایه نداده است، در این موضوع که قرارهای نهایی شامل کدام یک از قرارها می‌شود اختلاف نظر وجود دارد. عده‌ای تنها قرار منع تعقیب، جلب به دادرسی و موقوفی تعقیب را قرار نهایی می‌دانند و برخی دیگر علاوه بر موارد فوق، قرار عدم صلاحیت را نیز به عنوان قرار نهایی بر شمرده‌اند.

همان طور که گفته شد قرارهای نهایی که در دادسرا صادر می شوند متفاوتند برای مثال اگر بازپرس قرار جلب به دادرسی صادر کرده باشد، به این معناست که متهم پرونده، از نظر دادسرا مجرم است و پرونده برای صدور رای به دادگاه فرستاده می شود. حال اگر قرار نهایی صادر شده در دادسرا قراری مثل قرار منع تعقیب یا موقوفی تعقیب باشد، به این معناست که رسیدگی متوقف شده است و پرونده بایگانی می شود در ادامه از بین قرار های نهایی به بررسی قرار منع تعقیب می پردازیم.

قرار منع تعقیب چیست؟

از آغاز فرایند رسیدگی و مطرح شدن پرونده ای در دادسرا تا زمانی که تحقیقات مقدماتی پایان یابد قرارهای مختلفی از طرف مقامات قضایی صادر می شود که یکی از آنها ممکن است قرار منع تعقیب باشد. عموماً پس از اعلام جرم یا اعلام شکایت، پرونده در دادسرا تشکیل می‌شود و پس از انجام تحقیقات مقدماتی نسبت به پرونده  تصمیم نهایی اتخاذ می گردد. این تصمیم در مورد اتهام وارده به شکلی می باشد:

• در صورتی که تحقیقات دادسرا به گونه ای دلالت بر مجرم شناختن متهم داشته باشد قاضی رسیدگی کننده به پرونده با صدور قرار مجرمیت خواستار صدور کیفرخواست و محاکمه متهم در دادگاه می شود.
• در صورتی که تحقیقات دادسرا به گونه ای دلالت بر مجرم شناختن متهم نداشته باشد قاضی رسیدگی کننده به پرونده با توجه به این که «عمل متهم مجرمانه نیست » یا « عمل نسبت داده شده به متهم به طور کلی جرم است اما دلایل کافی برای مجرم بودن متهم وجود ندارد » قرار منع تعقیب صادر می کنند.

قرار منع تعقیب

 به عبارت دیگر، اگر قاضی دادسرا به این نتیجه برسد که متهم عمل انتسابی را مرتکب نشده و دلایل برای توجه اتهام به او کافی نیست قرار منع پیگرد صادر می‌کند. همچنین در صورتی که عمل متهم فاقد وصف کیفری است قرار منع تعقیب صادر می‌ شود. این قرار و یا همان تصمیم و رای موجب خروج شکایت از جریان رسیدگی شده و پیگیری اتهام متهم متوقف می شود. به این ترتیب، صدور این قرار از ورود پرونده به دادگاه کیفری برای ادامه رسیدگی جلوگیری می کند.

پس از صدور قرار منع تعقیب توسط بازپرس یا دادیار، پرونده برای ملاحظه و اظهارنظر نزد دادستان در دادسرا ارسال می شود. دادستان نیز نظر خودش را ابلاغ می کند و نهایتاً قرار منع تعقیب به شاکی و متهم ابلاغ می شود. اگر قرار تامینی برای متهم صادر شده باشد لغو می شود و اگر متهم نیز در بازداشت باشد فورا آزاد می گردد.

آیا امکان اعتراض به قرار منع تعقیب وجود دارد؟

به طور کلی قرار منع تعقیب از سوی شاکی خصوصی ظرف ده روز از تاریخ ابلاغ قابل اعتراض در دادگاه صالح است. با این حال جهت این امر باید نکاتی  را در نظر گرفت که از جمله آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

    در صورت صدور قرار منع پیگرد از سوی بازپرس یا دادیار، دادستان نیز باید با آن موافقت کند لیکن در مواردی ممکن است دادستان با آن موافق نباشد که در این صورت اگر قرار از سوی دادیار صادر شده باشد به ناچار مکلف است از نظر دادستان پیروی کند و از نظرش مبنی بر منع تعقیب عدول کرده و به تعقیب متهم ادامه دهد. همچنین چنانچه این قرار از سوی بازپرس صادر شود و دادستان با آن مخالف باشد برای حل اختلاف بین نظر آن دو دادگاه تصمیم گیری می کند. در این حالت اگر نظر دادگاه مبنی بر ادامه تعقیب باشد بازپرس مکلف به ادامه تعقیب است.

    حق اعتراض شاکی به این قرار هنگامی مطرح می شود که مراحل گفته شده در بند یک به انجام رسیده باشد. به این معنا که اولاً قرار به تایید دادستان برسد و ثانیا اگر به تایید دادستان نرسید مراحل گفته شده طی شود.

    اگر قرار منع پیگرد به علت فقدان دلیل باشد و این قرار به هر دلیلی قطعیت پیدا کند، دادستان می‌ تواند پس از کسب اجازه از دادگاه و در صورت وجود دلایل جدید یک بار دیگر نیز متهم را تعقیب کند.

اعتراض شاکی به قرار منع تعقیب به دادگاه کیفری که صلاحیت رسیدگی به اتهام را دارد ارسال خواهد شد و این دادگاه به اعتراض رسیدگی خواهد کرد. اما این اعتراض باید در همان شعبه رسیدگی کننده در دادسرا ثبت شود.