نظام ارتباطات کشور، کاربر اینترنت را فردی دانسته که در دوازده ماه گذشته با اتصال به شبکه اینترنت از یکی از خدمات اینترنتی استفاده کرده باشد؛ به عبارتی مشخص‌تر، یعنی در زمان آمارگیری (یک سال) حداقل یک بار از اینترنت استفاده کرده باشد.
شبکه ملی اطلاعات چیست؟
شبکه ملی متشکل از زیرساخت‌های ارتباطی، مراکز داده توسعه یافته داخلی دولتی و غیردولتی و همچنین زیرساخت‌های نرم‌افزاری است که در سراسر کشور گسترده شده است. این شبکه ظرفیت لازم برای “نگهداری و تبادل امن اطلاعات داخلی درکشور به منظور توسعه‌ی خدمات الکترونیکی” و “دسترسی به اینترنت” از طریق بستر ارتباطی باند پهن سراسری برای کاربران خانگی، کسب و کارها و دستگاه‌های اجرایی را فراهم می‌کند. هر چند در حال حاضر این شبکه تقاضای کاربران را فراهم نمی کند و کاربران نیاز به خرید vpn پرسرعت برای اندروید دارند.
این شبکه تجمیع کننده شبکه‌های اختصاصی، محلی و ملی در کشور است که از دو بخش اختصاصی و عمومی تشکیل می‌شود. بخش اختصاصی، برای ارتباط و تبادل اطلاعات و خدمات دستگاه‌های اجرایی با یکدیگر و بخش عمومی برای ارایه خدمات به کاربران عمومی است و این دو بخش در نقاطی نظیر مراکز داده با یکدیگر اتصال دارند.
اینترنت ملی
سال 1384 بود که مهندس “عبدالمجید ریاضی” -معاون فناوری اطلاعات وزارت ارتباطات- برای اولین بار در مورد “اینترنت ملی” یا در واقع “شبکه ملی اطلاعات” رسما سخن گفت. البته زمانی که ریاضی دبیر شورای عالی فناوری اطلاعات بود، ایده‌ی شبکه ملی اطلاعات را مطرح نمود.
این پروژه قرار است تا پایان برنامه پنجم توسعه کامل گردد٬ طبق تبصره 2 ماده 46 قانون برنامه پنجم تعریف آن به شکل زیر است:
“شبکه ملی اطلاعات کشور، شبکه‌ای مبتنی بر قـرارداد اینترنت (IP) به همراه سوئیچ‌ها و مسیریاب‌ها و مراکز داده‌ای است به صورتی که درخواست‌های دسترسی داخلی و أخذ اطلاعاتی که در مراکز داده داخلی نگهداری می‌شوند به هیچ‌وجه از طریق خارج کشور مسیریابی نشود و امکان ایجاد شبکه‌های اینترانت و خصوصی و امن داخلی در آن فراهم شود”.
ایران برای تحقق مفهوم شبکه ملی اطلاعات، باید ارائه دهنده نام دامنه، نام دامنه ملی و مراکز تبادل ترافیک اینترنتی در خاک خود داشته باشد. شبکه ملی، باعث می‌شود که ایران استقلال و اتصال داخلی خود در مواقع آسیب دیدگی کابل‌های بین‌المللی را حفظ کند.
در تیرماه 1385، مرکز تحقیقات مخابرات ایران موظف شد تا در مورد مشخصات فنی پیاده‌سازی اینترنت ملی، پس از تکمیل اسناد مفهومی و عملیاتی و انتخاب پیمانکاران، اطلاعات کامل ارائه گردد.
همانطور که پیاده‌سازی شبکه ملی اطلاعات پیگیری می‌شد، در دی‌ماه 1385 بودجه 10 میلیارد تومانی در کمیسیون صنایع و معادن به آن اختصاص یافت. بودجه مذکور به کمیسیون تلفیق فرستاده شد اما این کمیسیون که در مورد مفهوم شبکه ملی اطلاعات توجیه نبود، آن را تصویب نکرد؛
لذا در صحن علنی مجلس هم تصویب نشد. اما پیگیری‌ها ادامه داشت و پس از چند ماه، در خرداد 386، بالاخره مبلغ 566 میلیارد تومان بین سال‌های 1386 تا 1388 برای اجرای این طرح به شرکت مخابرات ایران، شرکت ارتباطات زیرساخت و شرکت‌های وابسته اختصاص یافت. اندکی بعد در تاریخ 28 مرداد ماه 1386، شورای اقتصاد با افزودن 350 میلیارد تومان دیگر به این طرح توسط وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات موافقت کرد. بدینوسیله، مجموعا بیش از 910 میلیارد تومان بودجه به این طرح اختصاص یافت.
این بودجه تاکنون صرف توسعه شبکه زیرساخت فیبر نوری کشور، توسعه و تجهیز دیتاسنترهای ملی، توسعه نرم‌افزاری و سرویس‌های مبتنی بر شبکه، و توسعه شبکه‌های مخابراتی استانی شده و هم اکنون زیرساختها ایجاد شده و طرح در مرحله تکمیل قرار گرفته است.
ویژگی‌های اینترنت ملی
* شبکه ملی اطلاعات، زیرساخت‌های ارتباطی، مراکز داده توسعه یافته داخلی دولتی و غیردولتی و همچنین زیرساخت‌های نرم‌افزاری را شامل می‌شود که در سراسر کشور گسترده شده‌اند.
* این شبکه، ظرفیت لازم برای نگهداری و تبادل امن‌تر اطلاعات داخلی در کشور به منظور توسعه خدمات الکترونیکی و دسترسی به اینترنت از طریق بستر ارتباطی باند پهن سراسری را برای کاربران خانگی، کسب وکارها و دستگاه‌های اجرایی فراهم می‌کند.
* شبکه ملی اطلاعات تجمیع‌کننده شبکه‌های اختصاصی، محلی و ملی در کشور است که از دو بخش اختصاصی و عمومی تشکیل می‌شود. بخش اختصاصی برای ارتباط و تبادل اطلاعات و خدمات دستگاه‌های اجرایی با یکدیگر و بخش عمومی برای ارایه خدمات به کاربران عمومی است و این دو بخش در نقاطی نظیر مراکز داده با یکدیگر اتصال دارند.
* افزایش سرعت و کیفیت دریافت خدمات و همینطور کاهش هزینه‌ها از جمله تغییراتی است که مردم در دریافت خدمات خود احساس خواهند کرد.
* جدایی این شبکه از اینترنت مفهومی فنی است و منظور از جدایی، مرزبندی این دو شبکه است که از آن به بعد “شما” (شبکه ملی اطلاعات) قابلیت پیاده‌سازی در ارگان و بخش‌های مختلف را خواهد داشت. ما با علم بر اینکه تمامی اطلاعات در کشور موجود نیست و الزاما نباید هم این‌گونه باشد این شبکه را توسعه دادیم و بر این اساس هر زمان کاربران اطلاعات مورد نیازشان را در داخل کشور نیافتند، به شبکه اینترنت هدایت می‌شوند و بر روی پهنای باند بین‌الملل می‌روند تا بتوانند شبکه جهانی را برای هدف خود جست‌وجو کنند.
* ارتباط با این شبکه عظیم جهانی هیچگاه قطع نخواهد شد چرا که محتوایی در این بستر وجود دارد که اگر دسترسی قطع شود، خودمان متضرر خواهیم شد.
* در این ساختار دسترسی کاربران به کلیه سایت‌های داخل کشور با سرعت بالاتر و قیمت ارزان‌تر برقرار شده و دسترسی به اینترنت بصورت فعلی باقی می‌ماند و این شبکه محدودیتی برای دسترسی کاربران به اینترنت و خدمات مبتنی بر وب ایجاد نمی‌کند.
چون و چراها
“اینترنت ملی” اولین واژه‌ای بود که در ماه‌های آغازین کار دولت نهم در سال 1384 مطرح شد و در آن زمان، “محمد سلیمانی” بر کرسی وزارت ارتباطات تکیه زده بود. اکنون، 9 سال از آن زمان گذشته و تحقق این طرح با وعده وزیر ارتباطات کنونی به سال دیگر موکول شده است.
این طرح که برنامه عملیاتی‌اش بین سال‌های 86 تا 88 به تصویب هیأت وزیران دولت نهم رسید و با توجه به تکلیف سند چشم‌انداز در راستای تبدیل ایران به قطب علم و فناوری در سررسید 1404، در سال 89 (دولت دهم-وزارت تقی‌پور) به برنامه پنجم توسعه نیز راه یافت و توانست نام واحد “شبکه ملی اطلاعات” را ذیل ماده 46 این برنامه برای خود برگزیند.
شبکه ملی اطلاعات دارای زیرساخت‌های ارتباطی، مراکز داده توسعه یافته داخلی دولتی-غیردولتی و همچنین زیرساخت‌های نرم‌افزاری است که در سراسر کشور گسترده شده و وظیفه آن تامین ظرفیت لازم برای “نگهداری و تبادل امن اطلاعات داخلی در کشور به منظور توسعه خدمات الکترونیکی” برای کاربران است.
نارضایتی‌های بسیاری نسبت به این مفهوم بدیعی در کشور شکل گرفت و کارشناسان مختلف نگرانی ناشی از قطعی اینترنت را مطرح می‌کردند. پس دولت دهم مجبور شد که برای پیشبرد اهداف این طرح، فرهنگ‌سازی کند و از همین حیث بیشتر عمر آن روی مفهوم فرهنگ‌سازی گذشت و به اجرا نرسید.
اما دولت یازدهم که یکی از حامیان جدی شبکه ملی اطلاعات است، در حال طراحی شبکه ملی اطلاعات بوده و امید می‌رود تا پایان سال 94 این شبکه در تمامی کشور اجرایی شود.
علی‌رغم این رویکرد، دبیر شورای عالی فضای مجازی به عنوان نهادی بالادستی و سیاست‌گذار، دلیل عملیاتی نشدن این پروژه را بعد از 9 سال، قصور وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات برای اجرای این طرح ملی عنوان کرد.