آیا پرداخت مهریه به وراث زن بایستی بر مبنای نرخ روز محاسبه شود یا خیر؟
مراجع صاحب نظر و وکیل مهریه در این خصوص، بر حسب نظراتشان به دو دسته تقسیم می شوند که این دو دسته به سبک زیر اند:
نظر اکثریت در خصوص موضوع فوق
- با توجه به ایجاد حق برای زوجه این حق پس از وی به وراث منتقل می شود؛ لذا پس از فوت زن نیز چون مالک قهری اموال زن می شوند و تمام حقوق به همان شکل ایجاد شده، برای زن به آنها منتقل می شود؛ لذا مهریه را بایستی به نرخ روز به وراث پرداخت کرد.
نظر اقلیت در خصوص موضوع فوق
- با توجه به اینکه فلسفه وجودی، وجوبی و فهم قانون صرفاً حمایت از شخصی به نام زن است که در صورت فوت یا بدون سرپناه می ماند؛ بنابراین، وضع قانون فقط به لحاظ حمایت از شخص زن است نه فرد دیگر؛ لذا اگر زن فوت کند محاسبه پرداخت مهریه به نرخ روز برای وراث که از مهریه زن (که جزء محسوب می شود) ارث می برند، نمی تواند مشمول قانون شده و بگوییم بایستی به نرخ روز فوت یا زمان پرداخت محاسبه شود؛ بلکه صرفاً وراث زن مهریه زن را به عنوان یک میراث به صورت اصل مهریه محق هستند، نه آنکه مهریه زن متوفیه را به نرخ روز مطالبه نمایند؛ لذا حدود رأی به پرداخت مهریه به نرخ روز به وراث زن فاقد وجاهت قانونی است.
محاسبه قیمت روز سکه برای پرداخت مهریه
پرسش: زوج در سال 1380 فوت کرده و زوجه مهریۀ خویش را که 150 سکۀ بهار آزادی است، اکنون مطالبه نموده است؛ چنانچه از زوج متوفی به جز یک خانه چیز باقی نمانده باشد، بفرمایید مهریۀ زوجه به قیمت امروز سکه محاسبه می گردد یا زمان فوت زوج؟
نظر اتفاقی در خصوص پرسش فوق
- با توجه به مادۀ 279 قانون مدنی، سکه های مورد نظر عین محسوب می شود و عین کلی و با توجه به مادۀ 351 قانون مدنی در عین کلی بایستی مقدار و وضعیت آن مشخص باشد و طبق تبصرۀ ماده 1082 قانون مدنی: چنانچه مهریه وجه رایج باشد…، ولی چون سکه وجه رایج محسوب نمی شود؛ بایستی عین سکه به زوجه تحویل شود. بدیهی است چنانچه زوجه به ما به ازای سکه ها توافق نماید، بهای 150 سکه بهار آزادی یعنی، زمان ادا پرداخت می گردد.
نظرهای ابزاری در خصوص پرسش فوق
- سکه عین محسوب نمی شود، بلکه دین است؛ سکه مانند 1000 تومانی است و تا زمانی که در اختیار قرار نگیرد عین معین نیست؛ عین مثل که در زمان حیات زوج با شمارۀ مشخص به مهریۀ زوجه درآمده است؛ لذا چون دین است در ذمه اش بوده است؛ یعنی، در ذمۀ زوج بوده است حال منتقل شده است به ورثۀ؛ لذا اگر آن را دین بدانیم بایستی قیمت زمان فوت به زوجه پرداخت شود هر چند ایشان می تواند را هم مطالبه نماید.
قانون حاکم بر محاسبه مهر به نرخ روز
پرسش: زنی ده سال پیش از شوهر خود طلاق گرفته و مهر خود را در آن زمان دریافت نداشته؛ اکنون خود را تقدیم دادگاه کرده است. در صورت وارد بودن دعوا، مهر به چه نرخی باید پرداخت شود؟ به عبارت دیگر، آیا وفق قانون جدید باید نرخ روز محاسبه شود؟
نظر اکثریت در مورد پرسش فوق
- مهریه دین است، دینی که عندالمطالبه است. در ما نحن فیه چون زوجه سابقاً مطالبه مهر نکرده است؛ در زمان مطالبه، زوج محکوم به پرداخت است و به موجب رأی وحدت رویه شماره 647 مورخ 1378/10/28 که تصریح در عطف به ماسبق شدن ماده واحده قانون الحاق یک تبصره به ماده 1082 قانون مدنی دارد مهر باید به ارزش ریالی روز محاسبه شود.
نظر اقلیت در مورد پرسش فوق
- آنچه مور نظر قانونگذار در عندالمطالبه بودن مهر است و سازگار با روح قانون است مربوط به زمانی است که زوجه در علقه زوجیت زوج باشد و در این صورت هر زمان زوج مطالبه مهر نماید، زوج محکوم به پرداخت است؛ اما زمانی که این عقله منفک شود زوجه مستحق بهره مندی از مهر به نرخ روز است.
نظر کمیسیون نشست قضائی (1) در مورد پرسش فوق
با توجه به تبصره الحاقی 29/04/1376 به ماده 1082 قانون مدنی به این عبارت:
- «چنانچه مهر وجه رایج باشد؛ متناسب با تغییر شاخص قیمت سالانه زمان تأدیه نسبت به سال اجرای عقد که توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تعیین می شود، محاسبه و پرداخت خواهد شد…» نظر قانونگذار بر زمان تأدیه مهر و نرخ آن تاریخ بوده و به این ترتیب نظر اکثریت که متضمن این معناست تأیید می شود.
نظر کمیسیون نشست قضائی 2 در خصوص موضوع فوق
- مطابق ماده 1082 قانون مدنی، به مجرد وقوع عقد، زن مالک مهر می شود و تبصره ماده مرقوم، مشعر بر این است که چنانچه مهر وجه رایج باشد به تناسب تغییر شاخص قیمت سالانۀ زمان تأدیه محاسبه و پرداخت گردد و رأی وحدت رویه شماره 18، 647/10/78 هیئت عمومی دیوان عالی کشور، حکم این تبصره را با توجه به فلسفه وضعی آن شامل عقدی که مقدم بر تاریخ تصویب آن واقع شده باشد نیز دانسته است؛ بنا به مراتب میزان مهر (که زمان وقوع عقد مالک آن زوجه بوده) به نرخ زمان تأدیه صورت می گیرد و تغییری در ماهیت و عنوان مهر ایجاد نمی کند.
در موسسه وکیل یعقوبی کافی است در وب سایت نموده و ثبت سوال حقوقی بفرمایید تا بلافاصله ارتباط آنلاین مستقیم با وکیل پایه یک دادگستری به صورت رایگان برایتان مهیا شود؛ البته می توانید با مطالعه مطالب مشابه زیر، خود را افزایش داده تا در روز مبادا از این اطلاعات استفاده نمایید.
نحوه محاسبه مهریه که موضوع آن وجه نقد است به نرخ روز
در تاریخ هشتم مرداد ماه 1376 ماده واحده اى مشتمل بر دو تبصره به ماده 1082 قانون مدنی الحاق گردید. به موجب این ماده ” به مجرد عقد، زن مالك مهر مى شود و مى تواند هر نوع تصرفى كه بخواهد در آن بنماید” و به موجب تبصره یك ماده واحده اى كه به این ماده الحاق گردیده، “چنانچه وجه رایج باشد متناسب با تغییر شاخص قیمت سالانه زمان تأدیه نسبت به سال اجراى عقد كه توسط بانك مركزى جمهورى اسلامى ایران تعیین مى گردد محاسبه و پرداخت خواهد شد.”
كلیات قانون در رابطه با محاسبه نرخ مهریه
قانون مدنى ایران كه تدوین آن از سال1307 شمسى آغاز شده، یكى از بهترین و كامل ترین قوانین مدنى جهان محسوب مى شود. نویسندگان این قانون در تدوین مواد قانونى از فقه امامیه و حقوق كشورهاى اروپایى عمدتا كشور فرانسه الهام گرفته و در تدوین مقرراتى كه مستقیما با دین رسمى ایران ارتباط داشته، نظیر نكاح، طلاق، ارث و وصیت از نظر مشهور فقهاى شیعه پیروى كرده اند.
قانون مدنى در بیان مقررات مربوط به نكاح به سبب ارتباط آن با قوام خانواده و نسب، كاملا از ضوابط شرعى پیروى كرده و در خصوص نیز این متابعت به چشم مى خورد. مثلا در عقد نكاح دائم علیرغم لزوم تعیین مهر، عدم ذكر مهر به هنگام انعقاد عقد، لطمه اى به صحت عقد وارد نساخته و بعدا مى توان مهر را تعیین نمود (ماده1087ق.م.) در حالى كه به تصریح ماده 1095 این قانون “در نكاح منقطع، عدم مهر در عقد موجب بطلان است.
به موجب ماده 1078ق.م.، هر چیزى را كه مالیت داشته باشد می توان مهر قرار داد و چون به مجرد عقد نكاح، زن مالك مهر مى شود، مىتواند بلافاصله پس از عقد، مهر را از مرد مطالبه كند به بیان دیگر به مجرد انعقاد عقد نكاح، زوج به میزان مدیون همسر خود مى شود.
معمولا به جهات عاطفى و گذشت و سازگارى زنان، ایشان از مطالبه مهریه امتناع كرده و حتى در مواقع بروز اختلاف نیز با بذل مهر خود حاضر به جدایى مى شوند; اما این عوامل روحى و اجتماعى در اصل حقى كه به موجب قانون براى زنان به وجود مى آید، مؤثر نبوده و آن را مخدوش نمى سازد.
بنابر این زن همواره می تواند مهر خود را از مرد مطالبه و دریافت نماید. حال ممكن است وجه نقد یا به تعبیر ماده واحده مذكور، وجه رایج باشد و زوجه چند سال پس از عقد نكاح درصدد مطالبه آن بر آید و یا اینكه مرد خود بخواهد دین خویش را ادا كند. آنچه موضوع بحث ما را تشكیل می دهد این مطلب است كه آیا پرداخت همان مبلغى كه به عنوان مهر در عقد ذكر شده ولى پرداخت نگردیده، سبب برائت ذمه زوج خواهد بود یا خیر؟
نحوه اجرای مهریه به نرخ روز
مهریه دینى است كه بر ذمه زوج قرار دارد، مرد كه به موجب عقد نكاح به میزان مهریه مدیون زوجه گردیده، زمانى برائت از ذمه مى یابد كه به تعهد خود عمل كند. دانستیم كه مهر ممكن است پرداخت مال یا انجام عملى باشد در این صورت زوج هنگامى از قید تعهد آزاد مى شود كه عمل مذكور را انجام داده و یا مال بخصوص را پرداخت نماید. ماده277ق.م. در این مورد تصریح مى كند كه متعهد ملزم است آنچه برعهده گرفته به طور كامل اجرا كند; همچنین متعهد باید همان چیزى را كه مدیون است به متعهدله تسلیم كند، مگر اینكه طرفین به نحو دیگرى با هم توافق كنند.
ایفاى تعهد در مواردى كه انجام عمل خاص مثل آموزش یك زبان خارجى یا تملیك مال معین مثل خانه یا اتومبیل باشد، با مشكل خاصى روبرو نیست و هر زمان این اعمال انجام شود، زوج دین خود را ادا كرده است. مثلا هر گاه مهریه یك دستگاه اتومبیل با مشخصات معین باشد زوج هر زمان كه اتومبیلى با همان مشخصات را تسلیم زوجه نماید دین خود را ایفا كرده و نوسان قیمت در این مورد اثرى ندارد و در هر حال مرد ملزم است یك دستگاه اتومبیل را به عنوان مهر به همسر خود تسلیم كند اعم از اینكه قیمت آن بالا رفته یا نسبت به زمان عقد پایین آمده باشد.
اما هنگامى كه مهریه وجه نقد است، این بحث مطرح مى شود كه آیا زوج با پرداخت همان مبلغ زمان عقد به تعهد خود عمل كرده و برى الذمه محسوب مى شود؟
تا قبل از تصویب و الحاق ماده واحده مذكور، عده اى به این سؤال پاسخ مثبت مى دادند و تصور مى كردند كه اگر مثلا زمان عقد، مهریه زوجه یكصد هزار تومان بوده و ده سال بعد زوج همین یكصد هزار تومان را به زوجه بپردازد، به تعهد خود عمل كرده است. این عمل علاوه بر اینكه راه سوء استفاده هاى احتمالى را باز مى گذاشت و آقایان پس از سال ها زندگى، همسر خود را با پرداخت مبلغ ناچیزى به عنوان مهر، رها مى ساختند، با توجه به ماهیت ایفاى تعهد و پذیرفتن اینكه پرداخت وجه نقدى كه موضوع تعهد بوده به همان میزان زمان عقد، بتواند سالها پس از عقد، ایفاى تعهد محسوب شود، منطقى به نظر نمى رسید.
قانونگذار در سال 76 به منظور تضمین حقوق زنان و با الهام از عقاید حقوقدانان، در خصوص مهریه هایى كه وجه رایج بودند، مقرراتى را وضع نمود كه به موجب آن ایفاى تعهد زمانى معتبر خواهد بود كه مهریه وجه نقد، با توجه به تغییرات شاخص قیمت ها از زمان اجراى عقد تا زمان ایفاى تعهد، پرداخت شده باشد.
تئورى مطرح شده در این خصوص كه راهنماى قانونگذار در تدوین مقررات مربوط بهبوده در خصوص تمام دیون پولى قابل اجراست اما قانونگذار به جهت رعایت حقوق زنان كه در مورد مهریه هاى وجه نقد، بسیار تضییع شده – اغلب اتفاق مى افتد كه زنان پس از سالها زندگى بدون هیچ سرمایه و توشه اى رها شوند.
این مقررات را ابتدا در مورد كه براى افراد ملموس تر بوده، تدوین نموده است. اینك براى روشن شدن مطلب به بحث در مورد تئورى موسوم به تئورى پول مى پردازیم.
تئوری پول در محاسبه مهریه به نرخ روز
اولین بار این نظریه را آقاى دكتر مهدى شهیدى در كلاس هاى خود مطرح كرد و سپس درسال 1368 آن را در كتاب سقوط تعهدات به چاپ رساند.
قبل از ورود در بحث لازم است بدانیم كه ما در پیرامون خود دو نوع مال داریم; اموال مادى و اموال اعتبارى. وجود اموال مادى مانند خانه و اتومبیل را مى توان لمس و حس نمود اما اموال اعتبارى وجود ملموس و محسوس ندارند ولى ارزش و اعتبار خود را از قانون كسب كرده اند و از اهمیت خاصى در اجتماع برخوردار هستند. حق مخترع و مؤلف و پول از جمله اموال اعتبارى محسوب مى شوند.
پول كه در روابط اقتصادى هر جامعه نقش اساسى را ایفا مى كند بر اثر مرور زمان و تغییر در روابط اجتماعى در طول سالیان به صورت امروزى در آمده است. مرورى كوتاه بر تاریخ به ما نشان مى دهد كه انسان ها در جوامع ابتدایى براى تامین نیازهاى خود به معاوضه مى پرداختند یعنى آنچه را مازاد بر احتیاج خود داشتند داده و آنچه را نیاز داشتند مى گرفتند.
در این دوران اموال مادى مانند گندم ، نمك یا پارچه نقش پول امروزى را بازى كردند. بعدها براى سهولت، سكه هاى طلا و نقره به جاى كالاهاى مذكور رایج گردید در این دوران پول وجود مادى داشته و از اموال مادى به حساب مى آمد. به مرور اوراقى به نام اسكناس كه حمل و نقل آن آسان تر بود جاى سكه هاى رایج را گرفت.